کلیله و دمنه ی بهرامشاهی

هنر قصه گویی: «دوستی دیرینه با داستان»

آدمی همیشه و هرگاه به شنیدن قصه و افسانه گرایش داشته. در تاریخ همیشه خوانده ایم که انسانها گرد آتش جمع می شدند و حکایت و قصه می گفتند و بدین طریق بلندای شب و رنج روز را بر خود هموار می کردند. از میان بهترین قصه های ملل، می توان به «کلیله و دمنه» اشاره کرد که به شیوه ی حکایت در حکایت نوشته شده و سرشار از تمثیل ها و نمادهای آموزنده است. در کلیله و دمنه یا «پنجه ی تنتره» که اصل آن هندی و سانسکریت است به علت جاری بودن «حس زبان بخشی به حیوانات» و استفاده از عنصر روح بخش خیال، تاثیر فراوانی وجود دارد. کلیله ودمنه به کار هر کسی می آید . چه مردم عامی که بنابر گفته ی مترجم چیره دست کتاب ( به فارسی) – نصرا… منشی- « رعایای اربابان زمانند» و چه مردان خاص که سیاستمداران وملوکند . زبان کتاب شاهانه است ومواج. واین کشف بسیار ساده است. چرا که تمام حکایات ثمره ی پرسش «رای» پادشاه هند، و پاسخ «برهمن» دانشمند درگاه رای می باشد: «رای هند فرمود برهمن را که بیان کن از جهت مثل من دو تن که با یکدیگر دوستی دارند و بتضریب نمام خاین بنای آن خلال پذیرد و به عداوت و مفارقت کشد….» ( کلیله به شرح حداد – ص38 – باب شیر وگاو)
بهترین و بارزترین اصول سیاست و کشور داری در حکایات شاخص این کتاب ارزشمند نهفته است. از جمله حکایات بوف وزاغ، شاهزاده و یارانش، پادشاه و برهمنان، شیر و شغال، شیر و گاو و بسیاری دیگر, حکایت طوقی و صیاد که در کلیله به حکایت دوستی کبوتر و کلاغ و موش و باخه موسوم است در مطالب درسی کودکان گنجانیده شده: حکایت دو بط و باخه که همان دو مرغابی و لاکپشت در آبگیرند؛ حکایت دو شریک دانا و نادان؛ حکایت خرگوش و شیر که خرگوش کوچک سر شیر بزرگ شیره می مالد و… همه و همه بر این شیوه اند. همینطور بسیاری از این ها در ادبیات نمایشی بسیاری از ملل رخنه کرده و بر پرده ی سینماها و صفحه های تلویزیون و سن های تاتر به صورت فیلم، انیمیشن و نمایش رخ می نمایند چرا که کتاب به زبانهای ترکی، فرانسوی، انگلیسی، عربی ،فارسی، عبری و… ترجمه شده است. همچنین ضرب المثلهای فارسی و عربی فراوانی در ترجمه ی فارسی کتاب کلیله به راستی خوش نشسته اند که به تعدادی از آن ها اشاره می کنم؛
وفات در نیکنامی بهتر از حیات در بد نامی 148
سخن تو به هنر تو راجح است 371
زبان سرخ سر سبز را می دهد برباد 456
امانت مردان به داد و ستد بتوان شناخت 257
پیرایه مردان در حوادث صبر است 352
از کژ مزاج هرگز راستی نیاید 82
خو کردگی بتر از عاشقی است 112
وقت است اگر نوبت غم در گذرد 410
وچه بسا شاعران برجسته ای در زمانهای فراوان و به روایات مختلف از حکایات این کتاب استعاره ها گرفته اند.
مثلا گربه ی زاهد حافظ در غزل:

صوفی نهاد دام و سر حقه باز کرد
بنیاد مکر با فلک حقه باز کرد
دربیت:
ای کبک خوش خرام کجا می روی بایست
غره مشو که گربه ی زاهد نماز کرد

برگرفته از حکایت کبک انجیر و گربه ی روزه دار مولانا است. یا در قصه ی سه ماهی مولانا ی رومی ،مولانا نگاهی داشته به سه ماهی در آبگیر کلیله. خلق ادبیات ماندگار یعنی خلق آنچه به زبان ساده و عمیق می آید و در ذهن آدمیان تا ابد می پاید و به کار زندگی زندگان می آید. در کل زبان بخشی به حیوانات مثال های مناسب و در خور اشاره به اشعار عربی و فارسی و آوردن سخنان خداوند از قرآن ناطق رقص پروانه گون و پر رنگ خیال و طبیعت و در نهایت گرایش همه ی اینها به واقع گرایی و پند غیر مستقیم در قالب کلی حکایت، باعث شده که گرایش فارسی زبانان ادب دوست به این کتاب ارزشمند، چندان شود.

به قلم نفیسه کریمی