نقد بی‌سابقه حاتمی‌کیا بر فیلم‌های بنی‌اعتماد و عیاری و حمایت از تبریزی

ابراهیم حاتمی‌کیا با حضور در برنامه «هفت»، صریح‌ترین مواضعش را در سال‌های اخیر بیان کرد و ضمن نقد شیوه و آثار گروهی از کارگردان‌های مطرح، جدی‌ترین نقدها را به همراهی برخی اتهامات به فیلمسازانی که آثارشان به جشنواره‌ها رفته مطرح کرد و مانیفستش را به صریح‌ترین شکل ممکن بیان کرد تا در نهایت موضع مردی که سال‌ها در میانه دو جریان ایستاده بود، قابل تشخیص باشد.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی بیان گلپایگان؛ به نقل از «تابناک»، ابراهیم حاتمی کیا تا پیش از این، در هر دوره‌ای حمایت یک گروه را با خود همراه می‌دید؛ روزی با ساخت «آژانس شیشه‌ای» از سوی یک طیف مورد نقد جدی قرار می‌گرفت و روزی با ساخت «دعوت» از سوی مقابل پاتک سنگین بر سرش می‌ریخت. روزی برای خلق «موج مرده» طعم نقد عده‌ای را می‌چشید و روزی برای «گزارش یک جشن» با جدی‌ترین نقدهای گروه دیگری مواجه می‌گرفت. او اما پس از «چ» و در 53 سالگی دیگر قصد ندارد در میانه باقی بماند و در موضع گیری‌های شفاف، نزدیکی‌اش را به یک جریان و برائتش را از جریانی دیگر اعلام می‌کند.

این کارگردان پرسابقه سینمای ایران برای نخستین بار به صراحت به نقد «گیلانه» اثر رخشان بنی‌اعتماد می‌پردازد و از بهرام رادان به عنوان بچه خوشگل چشم آبی یاد می‌کند و نقدی شدیدتر را برای «آبادانی‌ها» ساخته عیاری مطرح می‌کند و این فیلم را دزد دوچرخه دسیکا مقایسه می‌کند و عنوان می‌کند چرا باید نسخه وطنی چنین فیلمی ساخته شود که درباره فاشیست ها ساخته شده بود. او سپس یک گام فراتر می‌گذارد و تمامی فیلمسازانی که آثارشان به جشنواره‌ها رفته را متهم به دریافت بودجه فیلم‌هایشان از آن سوی آب می‌کند و البته در این میانه از کمال تبریزی به عنوان فیلمسازی که دغدغه انقلاب دارد، حمایت می‌کند و به تحسین «شیار 143» دومین فیلم بلند نرگس آبیار می‌پردازد.

با این اوصاف می‌توان چنین تعبیر کرد که حاتمی کیا مسیرش را مشخص کرده و شب گذشته چراغ را بر روی این راه گرفت تا به هم قطارانش نشان دهد در چه جاده‌ای ایستاده و به قول خودش، او تنها به فیلمسازان دفاع مقدس و شترهایش کار دارد. این کارگردان مطرح سینمای کشورمان مختصات ایده‌آلش را به مدیران داد و تاکید کرد باید مدیران سینما و تلویزیون سکان فیلمسازی «ملی» را با سینماگرانی از جنس او بسپارند و اگر تلویزیون این فرصت را در اختیارش قرار ندهند: «غیرت به خرج نداده است» و بر همین اساس شاید بتوان گفت صریح‌ترین و شفاف‌ترین گفته‌های او در این سال‌ها دیشب بیان شد.

در شبی که مجری «هفت» جنبه تشریفاتی داشت و حاتمی کیا در مونولوگی بی‌سابقه از هنر صرفاً به عنوان وسیله‌ای برای انتقال پیام سخن به میان می آورد، برای آنهایی که اندکی از اتفاقات پشت پرده سینما اطلاع دارند، کاملاً مشخص شد که چرا حاتمی کیا پس از اکران «چ»، دیگر علاقه‌ای به رفع توقیف و نمایش «گزارش یک جشن» ندارد و به همین دلیل، این اثر که مدت‌ها است مشکل رفع توقیفش حل شده، حتی در اکران خصوصی سازمان سینمایی برای اهالی رسانه نیز روی پرده نرفت.

سوای اینکه با گفته‌های حاتمی‌کیا موافق یا مخالف باشیم، آنچه شب گذشته توسط این کارگردان مطرح شد از اهمیت بالایی برخوردار است و حداقل در آینده فیلمسازی شخص او به شدت تاثیرگذار خواهد بود. به همین دلیل نباید خواندن و شنیدن این صحبت‌ها را از دست داد.

از ساخت فیلم «چ» وحشت داشتم

ابراهیم حاتمی کیا در ابتدای صحبت های خود با اشاره به فیلم چ عنوان کرد: اینکه تازه نیست، من مدتها به این موضوع فکر میکردم و پی این بودم که کدام شخصیت در این زمان جواب می‌دهد، و دیدم چ جواب میدهد. چمران هم در حوزه علمی هم مرد عرفان و هم اینکه چریک است و هم کسی که در سیستم تا نمایندگی دولت پیش میرود و این زنگ ها را کنار هم قرار می‌دهم می بینم چمران بهترین شصخیت من است.

وی افزود: من ادعا نمی‌کنم که «چ» میتواند همه این ها را جواب دهد. بخشی که بیشتر در تلویزیون درباره آن صحبت شده است بحث عرفانی چمران است که این سختی شخصیت چمران است چون او مردی بود که در خلوت و هم در جلوت هم این ها را داشت که این در سینما بسیار سخت است  که همه اینها را بگوییم و من تا حدی که در حد وسعم بود از آن گفتم.

حاتمی کیا در پاسخ به این سئوال که هنگام ساخت فیلم «چ» اضطراب و دلهره نداشتید گفت: خیلی سخت بود، واقعا وحشت می‌کردم و برای همین اینقدر طول کشید. از خودم که آیا میتوانم این کار را انجام دهم و آیا  در می آید یا خبر من را به وحشت می انداخت که خدایی نکرده عده ای را با گفتن این حرفها درباره چمران عصبانی کنم برای همین هم فیلمنامه را که قبلا نوشته بودم درباره بهانه بودم که نسازم چون سن که بالا میرود کمی محافظ کاری ببشتر میشود.

وی خاطر نشان کرد: من وقتی «دیده بان» را ساختم این فیلم درباره شهیدی به نام شهید عاطفی بود که در عملیات والفجر 8 در منطقه فاو اتفاق افتاده بود که من وحشت میکردم و می‌گفتم این دیده بان قصه من است و این نه به این معنی که خودم را سربالا بگیرم بلکه این را فقط من میتوانم بسازم چون خودم به آن نظم می‌دهم. خدا رحمت کند علی حاتمی را که اگر می‌خواست از جنگ بگوید قطعا چیز دیگر می‌گفت حتی اگر یک موضوع واحد داشتیم.

فرزند زمان بودن اگر به معنای فضیلت است، اصلاً کار من نیست

حاتمی کیا تاکید کرد: واقعیت این است که چمرانِ فیلمِ چ، چمرانی است که بالاخره خالق آن من هستم و مواردی برای من مسئله است که انها را بیشتر بلد میکنم و چیزهایی هم مسئله ام نیست که آنها را بلد نمیکنم، برایش استدلال هایی دارم.چطور میشود که زندگی 50 ساله دکتر چمران را در دو روز روایت کنم نه اینکه باقی جاها گفتن ندارد ان‌شاءالله که بقیه دوستان بیایند و جاهای بهتر این شهید بزرگوار را بگویند ولی برای من این نقطه نقطه حساسی بود که حس میکردم که یک جایی است که دو نیرو که جفت آنها هم ایرانی هستند یک جایی شاخ به شاخ هم قرار میگیرند که هر دو هم میگویند ما سهمی از انقلاب داریم و میخواهیم این پیاده شود که جریان کردها و معترضین آنها است که میخواستند ادعای حقانیت کنند و چه این طرف که انقلاببیونی که آزاد شدند و میخواهند حافظ انقلاب باشند و نگذارند شکافی بین کشور رخ بدهد.

حاتمی کیا در پاسخ به این سئوال که آیا هنوز خود را فرزند زمان خود میدانید گفت: اگر این را به معنی فضیلت بگویید که اصلا کار من نیست. اگر این قطب نما را از من بگیرند که به قصد این نباشم که حرفی را بزنم که مسئله ای که در جامعه است جواب ندهد برای من حرام است چیزی که من در بعضی همکاران خودم می‌بینم که طرف میگوید که من کلی فیلمنامه دارم و نمیدانم کدام را بسازم و اصلا برایش مهم نیست و 10 سال بعد هم میگوید که من بازهم اینها را دارم پس زمان چه میشود؟

کارگردان بوی پیراهن یوسف افزود: مشکل سینمای ما از روزی آغاز شد که هنرمند را از زمانش گرفتند که دلایل مختلف داشت و کوته بینی ها و ممیزی ها مطرح شد و نتیجه اش این شد که من فیلمساز از آنچه که جامعه به آن احتیاج داشت فاصله گرفتم و به سمتی رفتیم که اصلا نسبتی با ما ندارد.

نسبت سینمای امروز ما با من غم انگیز است

وی تاکید کرد: نسبت سینمای امروز با من بسیار غم انگیز است یعنی وقتی من به جشنواره می‌روم و جشنواره به عنوان حاصل کارنامه سینمای ایران را می‌بنیم احساس میکنم که یک سیاره دیگر است. ما یک افقی دارم که من اینها را در فیلم نمی بینم. چرا ملت به سینما نمی‌روند که تنها بخشی از آن به اقتصاد مربوط میشود ولی مهمتر از همه اینها این است که مخاطب به سینما می آید تا چه چیزی را ببیند؟  چه مسئله ای را ببیند تا با آن ارتباط ایجاد کند؟ من هنرمندم و آینه نمی‌گیرم، من یک دهه آرمانهایی برای سینما داشتیم و می‌خواستیم عرفان را در سینما مطرح میکردیم و برای آن جنگ میکردیم و گفتند که اتفاق نیفتد اما عرفان اتفاق نیفتد که چه چیزی در سینما رخ بدهد؟ خوب ما که سینمای قبل از انقلاب داشتیم و همه ام زندکی خودشان را میکردند. مسئله این است که سینما قرار بود که سربازانی باشند که مردانه مسئله جامعه خود را بیان کنند اما این اتفاق در سینما رخ نمی‌دهد.

حاتمی کیا با بیان اینکه برخی منتقدین که دم از اتمام جنگ میزنند تاکید کرد: وقتی منتقد می‌گوید که جنگ تمام شده و دیگر حرف های عادی بزنیم  و هنوز نمیفهمد که 1200 کیلومتر این کشور با یک کشور بیگانه درگیر بوده و هشت سال 300 هزار شهید دادیم من در اینجا باید با او چه کنم؟  او که راهنمایی میکند و چراغ قوه بر مسیر من می اندازد، کاری میکنند که من به نظر آدم کهنه ای بیایم.

وی با اشاره به فیلم وصل نیکان خاطرنشان کرد: من در این فیلم گفتم که این حرف ها چیست که می‌زنید و وارد بحث جامعه شویم. الان در سال 93 می‌بینیم که اگر آن هویت ها نبود الان چه میشد؟ دوست منتقد ما نسبت به این مسائل به چشم یک موضوع خسته ای نگاه میکند و میگوید که دیگر تمام شده و برگردیم به زندگی عادی. کوچه ها به نام شهدا شده که اینها هنوز التیام پیدا نکرده است. چطور میشود که سینما میخواهد به اینها پشت کند و به آنها اعتنا نکند.

فیلم فاخر در مملکت ما به یک متلک تبدیل شده است

کارگردان چ در پاسخ به این سئوال که خیلی ها شما را دوست دارند اما احساس میکنم که برخی به شما انتقاد میکنند گفت: فیلمسازان در ایران سه مدل هستند که یکی سینمای بدنه است و دکان دارند که حلالشان هم باشند یک گروه سینمای جشنواره ای و روشنفکری است و دیده بانش آن طرف آب است و یک سینمای بومی است که با درد وارد این حوزه شده، آقای تبریزی که از روی دیوار سفارت آمریکا بالا رفت تا از آن روزها فیلمبرداری کند مسئله داشته که به سینما آمده است، من قصدم این بود که باید بجنگم و از جایی حس کردم که با فیلمم حیرت های جنگ را تصویر کنم و این نوع فیلمساز همیشه بین دو جناح له میشوند.

کارگردان آژانس شیشه ای تاکید کرد: آنهایی که با آن طرف آب در ارتباطند خدا را شکر همیشه دلارشان میرسد و مارکوپولو هستند و در آن سوی آبها رنگ عوض میکنند و عکس های مختلف می اندازند این طرفی ها هم که میگویند که ما پول جیب کار میکنیم که میتوانند 20 روزه بسازند اما فیلمسازی هم هست که زمان میبرد و اینجا حساسیت نسبت به آن بیشتر میشود.

وی افزود: سیاستگذاران باید کمی حوصله می‌کردند و وقت می‌دادند تا این‌ها بتوانند حرف بزنند. الان فیلم فاخر در مملکت ما به متلک تبدیل شده است که اگر ما فیلمی می‌سازیم که فاخر است تعبیر متلک پیدا کرده است و این را بعضی از بازیگرانی میگویند که اتفاقا قیمت آنها از روزی بالا رفت که فیلم فاخر مطرح شد. این نوع فیلمسازی باید وقت ببرد و سیستم به آن کمک کند و فیلمی باشد که مردم آن را بفهمند که متاسفانه این شاخه در سینما ضعیف است.

کارگردان «آژانس شیشه ای» تاکید کرد: من از سال 58 فیلم ساختم که با عمر انقلاب یکی است و ادعا دارم که قصدم ایجاد تغییر بوده است. برای گفتن این موضوع باید بجنگم و حوصله کنم که به نظر می آید که بعضی اوقات حاتمی کیا هر کاری دلش میخواهد را انجام میدهد که اگر خواستید من بعدا با خود شما این را مطرح خواهم کرد. این که حوصله کنیم و این نوع فیملسازی آدمهایی را می‌طلبد که تحمل کنند و نپذیرند که جهت را عوض کنند.

حاتمی کیا در پاسخ به این سئوال که عوامل فنی آثار دفاع مقدسی هم قرار بود در کنار یکدیگر کار را جلو ببرند، گفت: هر کسی نظر خود را می آورد و ما هم به عنوان فیلمساز باید بجنگیم که این جنجگویی را از ما گرفتند و بهشت و جهنم ما را تعیین میکنند که این حرف جفنگی است!.

کارگردان «مهاجر» گفت: باید فیلمساز برای چیزی که میخواهد بگوید مقاومت کند. خدا رحمت کند آقای داد که  مسئول سینما شد و من از همان روز با ایشان دعوایم شد. پشت میز رفتن قواعدی دارد برای خودش اما واقعیت این است که باید برای ایده آل ذهن خود بجنگیم ولی الان فیلمسازان ما میگویند که نمی‌گذارند بسازیم.من روی حرفم با کسانی است که خون دیده اند ، چرا تفنگ جبهه را در جای دیگری استفاده میکنی؟ چه اتفاقی برای ما افتاده است، اینها نمیشود جز وسواس الخناس هایی مثل برخی منتقدانی که گفتند از این نسل حرف نزنید در حالی که طرف در حوزه خودش ژنرال بود اما به حوزه ای رفت اصلا ربطی به او ندارد.

در حوزه اندیشه و فکر جای خالی امثال آقا مرتضی احساس می‌شود

حاتمی کیا در ادامه با اشاره به حواشی حضور فیلم سینمایی «شیار 143» در سی و دومین جشنواره فیلم فجر عنوان کرد: چرا باید در جشنواره سال گذشته فیلم شیار بیاید و برخورد مردم اینگونه شود؟ مگه شیار حرف تازه ای زد؟ نه اصلا حرف تازه ای نزد ولی چه میشود که در جشنواره نسبت به این نوع نگاه ها غریبگی وجود دارد؟ حرف این است که چرا این جو علیه من فیلمساز جنگ به راه افتاده است، من نمیگویم فیلم تفنگی و هفت تیر کشی بساز، کدام فیلم من تفنگ زیاد دارد؟ من جامعه را مطرح می‌کنم و مسائلم را می‌گویم. من از نسلی میگویم که اگر من و تو از آن نگوییم بچه های ما نسبت به آن غریبه میشوند و میگویند کدوم چمران و کدام پاوه؟

وی تاکید کرد: متاسفانه در حوزه اندیشه، فکر و حوزه نرم افزار امثال آقا مرتضی ها را کم داریم که باعث گمراهی ما می‌شود و تن میدهم به آنچه که الان میگویند و به زندگی عادی خود میپردازم.

حاتمی کیا ادامه داد: بنده خدا قرار بود شهید شوی چطور شد که الان عوض شدی؟ چرا فکر میکنی که بباید معاشت را با سینما چفت کنی و روز به روز هم بالاتر بروی؟ عادی تر باش و هر وقت توانستی فیلم بساز. من بارها پای حرف این بچه ها نشسته ام و میبینم که اصلا از خود چیزی ندارند.

وی افزود: فیلمسازانی که ازجنگ آمدند باید از این فضا حرف بزنند نه اینکه کهنه شوند، شرم بر فیلمسازی باد که بخاطر نان به این بخش ورود پیدا کند از باب اینکه من حرف‌هایی دارم که حرف های زمانم است. آنچه که من میگویم در همین گربه ای که ساخته شده  مسئله است که هویت است آن فضا قرار بود که بخشی از آن بشود آقای ظریف در حوزه سیاست خارجی کار خودش را انجام دهد اما بخشی از آن  باید بشود مسولیت من فیلمساز.

حاتمی کیا یادآور شد: من به جلوی درب پادگان میرفتم و یک سرباز کار من را متوقف میکرد و منتظر میماندم. اینها باید باعث شود تا من دیگر فیلم نسازم. آقای ایوبی روی سر بنده جای دارند ولی من کار خودم را میکنم. من حرف الانم را پاسخ میدهم. متاسفانه دوستان من سلوک را فراموش کرده اند.تو به سراغ باکری برو ولی به چه دردی میخورد؟  کدام بخش باکری؟ باکری خیلی کارها کرده است ولی کدام بخش آن به درد این میخورد که جوان الان من را پای این بحث بنشاند.

وی در ادامه با ابراز تاسف از کم کار شدن بهزاد بهزادپور در سینما گفت: در فیلم آقای بهزادپور سینما شکست محض خورد اما بهترین فیلمی بود که از تلویزیون پخش شد و من متاسفم برای بهزاد که دیگر فیلم نمیسازد و ساکت نشسته است. چرا همچین فیلمسازانی گوشه نشین شده اند؟

در ادامه این برنامه بخشی از آثار حاتمی کیا نظیر آژانس شیشه ای، بوی پیراهن یوسف، ارتفاع پست و مهاجر پخش شد.

حاتمی کیا در بخشی دیگر سخنان خود با اشاره به دیدار خود با مقام معظم رهبری عنوان کرد: این فرصت خیلی مغتنمی شد که نفسی تازه شد. ایشان فیلم چ را دیدند و خیلی زیبا در مورد آن صحبت کرده بودند.

نسل بچه‌های جنگ پوتین‌هایشان خاکی است و روی موکت‌ها رد می‌اندازد

وی با اشاره به آثار ضعیف حال حاضر سینمای دفاع مقدس تاکید کرد: وقتی ما میدان را خالی کنیم بچه هایی ضعیف وارد میشوند؛ ضعیف به این معنا که طرف اینجا را به سکوی پرتاب تبدیل میکند. چرا فیلمهایی که با بودجه های اندک ساخته میشوند ضعیف میشوند؟ مگر نباید بعدا پاسخ بدهیم؟ چطور میشود این موارد پیش می آید. چطور میشود مسئول سینمایی و تلویزیونی ما غیرت به خرج نمی‌دهد و فرصت به بهترین ها برای ساخت نمیدهد؟ به اینجا که میرسد همین قدر که طرف لباس بسیجی بپوشد فیلم میسازد و بخش از این به جا خالی کردن من برمیگردد و بخشی هم اینکه متاسفانه آن نوع سینما حرف‌هایش خشونت می‌دهد.

وی افزود: نسل بچه های جنگ پوتین هایش خاکی است و روی موکت هایتان جا می اندازد و بعضی ها تحمل این را ندارند که اصلا چنین چیزی نمیشود. ما درباره بچه های جنگ این کار را نکردیم و کسانی که تازه الفبای فیلمسازی را یاد گرفته اند الفبای خود را با جنگ آغاز میکنند و من از چنین آدمی چه انتظاری میتوانم داشته باشم.

حاتمی کیا ادامه داد: چیزی به نام واقعیت از آن حرفهاست که مطرح میشود، واقعیت از زاویه نگاه من روایت میشود، اینکه میگویند من بر اساس مستندات حرف میزنم جک است و برای آرام کردن ذهن مخاطب است. واقعیت چیزی است که من گزینش میکنم. اصلا از جزیره مجنون فیلم بسازند و در آن پنگوئن پخش کنند و در قاب طوری پخش کنند که واقعیت در بیاید.

انجمن سینمای دفاع مقدس را جدی نمی‌گیرم

وی خاطرنشان کرد: من تا بحال به انجمن سینمای دفاع مقدس نرفته ام و اصلا آنجا را جدی نمی‌گیرم، الان به لابی رنتی رفتم که عده ای نشستند و نظرات عجیب و غریبی دارند که شرف الدین فقط نماد است، اما سئوال اینجاست که از آن تشکیلات شما چه چیزی در آمده است و خروجی چه چیزی بوده است؟ اگر خروجی نداشته ببندید این در را.

حاتمی کیا ادامه داد: وقتی میخواستم «برج مینو» را بسازم در آن زمان در انجمن از 10 نفر 9 نفر گفتند این کار بشود و یکی گفت که نشود که به من گفتند برو و فیلمت را بساز، من وقتی به آبادان رفتم تماس گرفتند و گفتند کار را تعطیل کن که من تلفنی هم با آن یک نفر صحبت کردم که قبول نکرد به پای صحنه بیاید و تهیه کننده هم ترسید و من پیکانم را فروختم ولی کار را تعطیل نکردم و برای تهیه مواد منفجره از میدان مین مواد انفجاری در آوردیم و دست ساز آن را ساختیم،فیلم را ساختیم که اتفاقی هم نیفتاد و در جشنواره به من جایزه دادند.

حاتمی کیا ادامه داد: بعضی از دوستان آنجا یک جور هستند و وقتی بیرون می آیند به رادیکال شدید تبدیل شدند، آن تشکیلات هیچ کاری نکرد و تنها پول خوردند و من میگویم که عزیزان شما در آنجا مانع شده اید.

همه ما فیلمسازان پر از اشتباه هستیم

وی اظهار داشت: ما فیلمسازان پر از اشتباه هستیم و به آنها افتخار میکنیم چون از نسل ذریه حضرت آدم هستیم و اصلا این را از ما نگیرید، ابراهیم حاتمی کیا هم یکسری فیلم ساخته که در نیامده است، چه کسی این مسئولیت را به گردن ما انداخته که اصلا اشتباه نکنیم؟

حاتمی کیا تاکید کرد: فیلمی مثل «شیار 143» خانم آبیار ساخته میشود که مادری برای تنها بچه اش بال بال میزند و او را به جبهه میفرستد که بچه برنمیگردد و کل فیلم انتظار مادر را نشان میدهد که  آخر هم جنازه بچه اش را تحویل میگیرد؛ من با دیدن این فیلم نمیگویم که که چه غلطی کردیم که جنگیدیم اما از آن طرف فیلمی دیگری ساخته میشود که یک بچه خوشگل و چشم آبی را نشان میدهد که به جنگ میرود و از دست میرود و این را طوری میگوید که اشتباه کردیم جنگیدیم که این درد است.

وی ادامه داد: درد این است که فیملساز بگوید که من از آبادان فیلم میسازم و میگویم که آبادان شبیه دزد دوچرخه ویتوریو دسیکا است و دزد دوچرخه ای که از کشور فاشیسم زده حرف میزند و کشور من را هم فاشیم زده است، درد این است فیلمساز آبادانی ما از دالامب دلومب قبل از انقلاب حرف بزند و من را با فاشیسم یکی کنی؟

حاتمی کیا افزود: بعد بگویی من استایل دزد دوچرخه را اینطور برداشتم، دسیکا مختصات آن کشور است و ماجرایی که برای موسیلینی رخ داده است، آیا من در کشورم موسیلنی داشتم؟ من برای ارسال این فیلم به لوکارنو گریه کردم و گفتم باید از فرستادن این فیلم که کشور ما را ذلیل میکند خجالت بکشید و با جیغ و داد از فارابی بیرون آمدم.