«گوته ستایش گر حافظ» به قلم استاد قاسم اشراقی گلپایگانی

توضیح: بدلیل ارادت بی حد گوته به حافظ شیرازی این مقاله ی مختصر را فراهم و به دوستداران ایران و حافظ تقدیم می دارم.

در ادبیات دنیا کمتر نامی یافت می شود که به قدر نام گوته شهرت عالم گیر یافته باشد. گوته را بدون تردید و به اتفاق آرای بزرگان ادبیات جهان یکی از ارکان و استوانه‌های ادب و تاریخ گیتی محسوب داشته اند. و تنها در اروپا شکسپیر و دانته از جهت شهرت و مرتبه ی ادبی را همطراز او گفته اند، اما هیچکدام از آنها مقام و مرتبه ای بالاتر از گوته نجسته اند.

در تاریخ ادبیات آلمان بزرگی و عظمت گوته به اندازه ای است که تمامی شعرا و ادیبان با توجه به تعداد زیادشان تحت الشعاع او قرار گرفته اند. به طور خلاصه گوته برجسته ترین شخصیت ادبی قرن 19 آلمان و اروپا و یکی از بزرگترین نوابغ تاریخ بشر است.

گوته در طول زندگی 83 ساله عمر خود همه کار کرد: در حوزه ی شعر و شاعری، فلسفه، پیشنویسی، حقوقدانی، وزیری و مشاور سلطنتی، استادی علوم طبیعی، گیاه شناسی، طبابت، ادبیات و فیزیک به مقامی رسید که در علم تشریح استخوانی تازه در فک انسان یافت و در فیزیک موفق به کشف مهمی در مورد نور و ترکیبات آن شد، و در فلسفه و ادبیات مکتب خاصّی بوجود آورد. اینها علومی بود که گوته این شاعر دلباخته ی حافظ در آنها به طور جدّ تخصص داشت.

گوته در زمان حیات خود دو دوست انتخاب کرد یکی شیلر شاعر آلمانی و دیگری حافظ شیرازی که تمامی زندگی اواخر عمر گوته را به خود اختصاص داد، تا آنجا که محصول ارادتش به حافظ تدوین دیوان شرقی و غربی اوست که از عالی ترین منظومه های زبان آلمانی بشمار میرود.

باری به سال 1328 شمسی در دنیا و منجمله ایران به پیشنهاد یونسکو مراسم تجلیلی به مناسبت دویستمین سال تولد گوته به عمل آمد. از گوته آثار مهمی از جمله فاوست،ورتر، ویلهلم مایستر، نغمه های رومی و دیوان شرقی و غربی و برخی دیگر برجای مانده است.

به لحاظ ارزش و اعتباری که گوته برای حافظ قائل بوده سعی کردم مطالبی هرچند کوتاه در مورد او مقاله کنم تا ابتدا اعتبار هنر والای ایران زمین را یاد کرده باشم و بعد از باب نمونه ارزش حافظ خودمان را از دیدگاه بزرگان جهان بیاد آورم. حافظی که گوته ی بزرگ به شاگردیش اعتراف و مباهات می کند.

در این بخش ترجمه ی شعری از او با نام به حافظ با برگردان شجاع الدین شفا روایت می کنم.

(به حافظ سروده ی گوته ی آلمانی ترجمه ی شجاع الدین شفا به سال 1331)

تو خود بهتر از همه میدانی که چگونه ما همه از خاک تا افلاک در بند هوس اسیریم.

مگر نه عشق نخست غم می آورد¹ و آنگاه نشاط می بخشد و اگر هم کسی در نیمه ی راه از پای در افتد دیگران از رفتن نمی ایستند تا راه به پایان برند.

پس ای استاد² مرا ببخش اگر گاه در رهگذری دل در پای سروی خرامان می نهم که بناز پای بر زمین می گذارد و نقشش چون باد شرق جان مشتاق را نوازش میدهد.

حافظا بگذار لحظه ای در بزم عشق تو نشینم تا در آن هنگام که حلقه های زلف پر شکن دلدار را از هم می گشایی و به دست نسیم یغما گر می سپاری ³ و پیشانی درخشانش را چون تو با دیدگان ستایش گر بنگرم و از این دیدار آینه ی دل را صفا بخشم.

آنگاه مستانه گوش به غزلی دهم که تو با شوق و حال در وصف یار می سرآیی و با این غزل سرآیی روح شیفته ی خویش را نوازش میدهی.

سپس ای استاد تو را بنگرم که در آن لحظه که مرغ روحت در آسمان اشتیاق به پرواز می آید ساقی را فرا می خوانی تا بشتاب می ارغوانی در جامت ریزد و یک بار و دو بار سیرابت کند.⁴

ای حافظ، ای حامی بزرگوار ما همه به دنبال تو روانیم تا ما را با نغمه های دلپذیرت در نشیب و فراز زندگی رهبری کنی.

حافظا خود را با تو برابر نهادن جز نشان دیوانگی نیست.

با این همه هنوز در خود جرأتی اندک می یابم که خویش را مریدی از مریدان تو شمارم زیرا من نیز چون تو در سرزمینی غرق نور زندگی کردم و عشق ورزیدم.

(بطور خلاصه و انتخاب)

پینوشت:

1-بیشتر به شعر جلال الدین بلخی می ماند: عشق اول سرکش و خونی بود.

و البته خواجه هم به گونه ای دیگر فرموده: دیدی ای دل که غم عشق دگر بار چه کرد.

2-منظور حافظ

3-شاید ناظر به این مصرع حافظ باشد: زلف بر باد مده تا ندهی بربادم

4- ممکن است ناظر به این بیت حافظ باشد:

بر برگ گل به خون شقایق نوشته اند *** آن کو که پخته شد می چون ارغوان گرفت

در هر حال منظور توجه گوته به اشعار آبدار خواجه است و هدفم تعبیر کامل و درست از گفته ی گوته نیست بلکه بیشتر تبیین شیفتگی و انس گوته با حافظ است و پیروی از فلسفه ی او که نهایتاً مایه ی مباهات هر ایرانی وطن خواه و ادب دوست می باشد.

و کلام پایانی بدرود تا مجالی دوباره.

استاد قاسم اشراقی گلپایگانی