«عراقی»
استاد قاسم اشراقی
حُسنت به ازل نظر چو در کارم کرد
بنمود جمال و عاشق زارم کرد
من خفته بُدم، به ناز در کَتمِ عدم
حسن تو به دستِ خویش بیدارم کرد
«فخرالدین ابراهیم عراقی»
همان گونه که در ذیل رباعی صدر مقاله نام شریف سراینده ی آن، عارف و شاعر بلند آوازه ی قرن هفتم، عراقی، این سخن سرای بلند مرتبه و ارجمند را ذکر کردم، بنا بر آن دارم که در این مقاله، آن شاعر وارسته ی سوخته دل را به طور پراکنده و کوتاه، معرفی کنم.
محقق و مورخ نامی، حمدالله مستوفی زادگاه او را «کمیجان» از توابع استان مرکزی، یعنی «اراک» ذکر کرده، و از سویی دیگر، نسبت آن سراینده ی وارسته ی پاک سرشت را به فخرالدین ابراهیم ابن بوذرجُمهر نسبت می دهد و باز به روایت نویسنده ی مقدمه ی ادیبانه ی دیوانش، شادروان استاد سعید نفیسی، آن شاعر عارف، از مریدانِ فخر المُلک والدین ابراهیمِ بزرجمهر بوده و عراقی را از اعاظم و اکابرِ شریعت دانسته که با رخدادی عجیب، و افسانه گون، تغییر اندیشه و فکر پیدا کرده و با رغبتی شگرف روی به قلندری نهاده است. شرح ماوقع در کیفیت حال او و خروج شاعر، از دنیای «قال» و ورود او به عالم «حال» و تجرد که در غالب مَآخذ آمده، آن است که:
روزی عراقی در هفده سالگی در مدرسه ی همدان سرگرم تدریس بود در این حال جماعتی از قلندران که جوانی به قاعده نیز همراه آنان بود و غزل خوان و سماع کنان، به مدرسه در آمدند و این غزل آغاز کردند:
ما رخت ز مسجد به خرابات کشیدیم
خط بر ورق زهد و کرامات کشیدیم…
شنیدن این غزل آتشین و رسا، انقلابی در عراقی به وجود آورد تا جایی که جامه از تن به در کرد و به قلندران بخشید و قلندران نیز از همدان راهِ اصفهان گرفتند و برفتند. و اما عراقی که شیفته ی آن احوال شده بود به دنبال شان روان شد و چون قلندران او را دیدند، حرمت ها کردند و عراقی غزلی را خواند که در جامع دیوان او موجود است. مطلع غزل چنین است:
پسرا رهِ قلندر سزد ار به ما نمایی
که دراز و دور دیدم رهِ زهد و پارسایی…
به دنبال این بیت، بیت دیگری است که ملال شاعر را از خانقاه اثبات می کند نه از مدرسه:
کَمِ خانقه گرفتم، سر مصلحی ندارم
قدح شراب پر کن، به من آر چند پایی
این بیت گویای این است که شاعر، خانقاهی صرف نبوده و از خلوت نشینی و گوشه گیری رها بوده و تمایل به درس و مشق و تحقیق و تعلیم و تعلم داشته و از جهتی دیگر، مطالعه ی تمامی این غزل فصیح، با مطلعی که شاعر در آن، راه قلندری گرفته و به میانِ خانقاهیان رفته، عقل و اندیشه حکم می کند که داستانی جعلی است و ریشه ی واقعی ندارد.
به هر حال عراقی در آغاز امر، درس و مشق و علوم رایج آن روز را فرا گرفته و پای از مدرسه به سوی خانقاه نهاده و صد البته به احتمال زیاد این تحول حال در اوان شباب در او پدید آمده و نامبرده پس از آن، به شرحی که همه ی صاحبان تراجم و احوالاتش نوشته اند با چند سال فاصله به عزم سفر راهیِ هند شده و به خانقاه شیخ بهاالدین زکریای مولتانی در سال های 666- 665 به موسس سلسله ی سهروردیان مولتان بار یافته و چنان که در برخی روایات مربوط به عراقی و از جمله تذکره الشعرای دولتشاه عراقی آمده، او را می توان مرید مستقیم شهاب الدین سهروردی شمرد و باز این که بعضی تذکره ها عراقی و امیرِ حسینی و اوحدی مراغه ای را در سیر و سلوک همدم و همراه شمرده اند درست و صحیح نیست به استنادِ تذکره الشعرا در شرح حال امیرِ حسینی.
در نهایت عراقی از هندوستان و به قصد حج از راه دریا حرکت کرد و سپس قصد دیار روم کرد و به محضر شیخ صدر الدین قونوی بار یافت و در مجالس او که غالبا برای کشف پیچیدگی های کتب استادش محی الدین عربی عارف بود حاضر می گشت و با جلاالدین محمد بلخی و سعید فرغانی مجالست و موانست داشت.
باری، دیوان عراقی مجموعا با ابیات و قطعات پراکنده ای که از او نقل شده و قصیده و غزل و ترکیب بند و ترجیع بند و ترانه و مثنوی می باشد بالغ بر 5000 بیت است.
و اما آثار غیر منظوم عراقی؛
1) عشاق نامه
2) لمعات؛ که بیشتر متاثر از سوانح العشاق احمد غزالی است.
مضمون قصایده عراقی بیشتر تحقیقی است و لطافت غزل های او را ندارد. زیرا عراقی استاد غزل است. برای نمونه؛
بیا که بی تو به جان آمدم ز تنهایی
نماند صبر و مرا بیش از این شکیبایی
و اما، متاسفانه در مورد تاریخ تولد عراقی منبع موثقی وجود ندارد. آن چه مسلم است این که عراقی شاعر مشهور قرن هفتم است و قطعا وفاتش در محرم سال 686 ه. اتفاق افتاده و به گفته ی اکثر محققان در پشت مزار محی الدین عربی و در دامنه ی جبل صالحیه ی دمشق به خاک سپرده شده است که امروز از آن اثری نیست. مطالعه ی اشعار عراقی به خصوص غزلیاتش بهترین گواه بر مرتبه ی شاعری اوست.
در پایان و برای حسن ختام، سه بیت از یک غزل این شاعر عارف را مرور می کنیم:
نخسین باده کاندر جام کردند
ز چشم مست ساقی وام کردند
به گیتی هر کجا درد دلی بود
به هم کردند و عشقش نام کردند
چو خود کردند راز خویشتن فاش
عراقی را چرا بد نام کردند؟!
تا گفتاری دیگر بدرود!
______________________________
بعضی منابع:
1) تاریخ گزیده
2) بهارستان سخن
3) ریاض العارفین
4) مجالس العشاق
5) آتش کده ی آذر
6) …
دیدگاه شما
- خبردونی
- پربازدید ترین
- نظرات
- جشن بزرگ میلاد حضرت زهرا(سلام الله علیها)و بزرگداشت مقام و منزلت مادر_۲دی ماه۱۴۰۳
- بیش از 2 هزار تماس با سامانه ۱۳۷ برقرار شده است.
- پیام تبریک فرماندار شهرستان گلپایگان به مناسبت ولادت حضرت فاطمه زهرا(س) و روز زن
- استاندار اصفهان: چاره برونرفت از مشکلات حوزه حملونقل توجه به اقتصاد حملونقل است
- اختتامیه مسابقات فوتبال شهرستان گلپایگان
- شب یلدای متفاوت استاندار اصفهان
- برگزاری جشنواره برگزیدگان علمی فناوری شهرستان گلپایگان
- تجلیل از فعالان عرصه حمل و نقل شهرداری گلپایگان به مناسبت گرامیداشت هفته حمل و نقل
- کشف زمین خواری میلیاردی در گلپایگان
- ️فرماندار شهرستان گلپایگان با صدور پیامی فرارسیدن ۲۶ آذر ماه « روز ملی حمل و نقل و رانندگان» را تبریک گفت.
- مراسم تکریم و معارفه فرماندار شهرستان گلپایگان
- پیام تشکر و قدردانی دکتر محمدرضا عسگریان فرماندار سابق شهرستان گلپایگان از مردم این شهرستان
- اخذ مجوزهای استخدامی در وزارت بهداشت با اولویت استانها/ تعرفه نظام سلامت تصویب شد.
- برنامه ریزی برای ساخت نیروگاه خورشیدی در کنار شهرک های صنعتی استان اصفهان
- تامین نیروی انسانی ادارات اصفهان موضوع محور حل میشود.
- رئیس سازمان اداری و استخدامی کشور با اشاره به برنامه اصلاح نظام اداری در دولت جدید گفت: این طرح طی دو هفته آینده به دستگاهها ابلاغ خواهد شد.
- مبنای سن ورود به دانشگاه فرهنگیان، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
- والدینی که خودرو و موتورسیکلت را در اختیار فرزندان زیر ۱۸ سال قرار دهند به عنوان معاون در جرم رانندگی بدون پروانه در محاکم قضائی تعقیب و مجازات میشوند
- برگزاری جلسه کارگروه اشتغال در فرمانداری شهرستان گلپایگان
- پدرام پاک آیین با ۱۴۴۹ رای به عنوان نماینده مدیران مسئول در هیات نظارت بر مطبوعات انتخاب شد
- مقدار ۴ کیلو و ۳۰۰ گرم انواع مواد مخدر در طرح آرامش در دستگیری خرده فروشان مواد مخدر در گلپایگان کشف و ضبط گردید .
- اجتماع بزرگ فاطمیون شهرستان گلپایگان
- همایش مادران فاطمی در گلپایگان
- اهدا۲ ملک مسکونی ویک قواره زمین توسط خیرین به آمورش وپرورش شهرستان گلپایگان
- امید در زندان گلپایگان؛70درصد زندانیان گلپایگان دارای شغل هستند
- دستگیری زوج سارقی که اقدام به ۱۴ فقره سرقت تلفن از همشهریان گلپایگانی کردند.
- استقبال بی نظیرمردم شهید پرور گلپایگان از کاروان اهالی بهشت/شهیدگمنام
- مانور زلزله و ایمنی در مدارس شهرستان گلپایگان برگزار شد.
- برگزاری جشنواره فرهنگی ورزشی نشاط محله در روستای رباط سرخ گلپایگان
- مراسم تجلیل از برگزار کنندگان جشنواره فرهنگی ورزشی خلیج همیشه فارس
- همایش مادران فاطمی در گلپایگان
- ️فرماندار شهرستان گلپایگان با صدور پیامی فرارسیدن ۲۶ آذر ماه « روز ملی حمل و نقل و رانندگان» را تبریک گفت.
- کشف زمین خواری میلیاردی در گلپایگان
- تجلیل از فعالان عرصه حمل و نقل شهرداری گلپایگان به مناسبت گرامیداشت هفته حمل و نقل
- برگزاری جشنواره برگزیدگان علمی فناوری شهرستان گلپایگان
- شب یلدای متفاوت استاندار اصفهان
- اختتامیه مسابقات فوتبال شهرستان گلپایگان
- استاندار اصفهان: چاره برونرفت از مشکلات حوزه حملونقل توجه به اقتصاد حملونقل است
- پیام تبریک فرماندار شهرستان گلپایگان به مناسبت ولادت حضرت فاطمه زهرا(س) و روز زن
- بیش از 2 هزار تماس با سامانه ۱۳۷ برقرار شده است.
- مراسم تکریم و معارفه فرماندار شهرستان گلپایگان
- پیام تشکر و قدردانی دکتر محمدرضا عسگریان فرماندار سابق شهرستان گلپایگان از مردم این شهرستان
- اخذ مجوزهای استخدامی در وزارت بهداشت با اولویت استانها/ تعرفه نظام سلامت تصویب شد.
- اجتماع بزرگ فاطمیون شهرستان گلپایگان
- مقدار ۴ کیلو و ۳۰۰ گرم انواع مواد مخدر در طرح آرامش در دستگیری خرده فروشان مواد مخدر در گلپایگان کشف و ضبط گردید .
- پدرام پاک آیین با ۱۴۴۹ رای به عنوان نماینده مدیران مسئول در هیات نظارت بر مطبوعات انتخاب شد
- برگزاری جلسه کارگروه اشتغال در فرمانداری شهرستان گلپایگان
- والدینی که خودرو و موتورسیکلت را در اختیار فرزندان زیر ۱۸ سال قرار دهند به عنوان معاون در جرم رانندگی بدون پروانه در محاکم قضائی تعقیب و مجازات میشوند
- مبنای سن ورود به دانشگاه فرهنگیان، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
- رئیس سازمان اداری و استخدامی کشور با اشاره به برنامه اصلاح نظام اداری در دولت جدید گفت: این طرح طی دو هفته آینده به دستگاهها ابلاغ خواهد شد.
- تامین نیروی انسانی ادارات اصفهان موضوع محور حل میشود.
- برنامه ریزی برای ساخت نیروگاه خورشیدی در کنار شهرک های صنعتی استان اصفهان
- جشن بزرگ میلاد حضرت زهرا(سلام الله علیها)و بزرگداشت مقام و منزلت مادر_۲دی ماه۱۴۰۳
استادعزیزـ اشراقی جان ـ سلام/
مطالب شما بدیع(نو)/آموزنده وشیرین بود.ماشاله (جداًاستفاده کردم) ازخدا براتون سلامتی وعمر با عزت میخوام
ضمناًجناب اشراقی گرامی اگر در باره »کربلایی محمد کاظم ساروقی»(اراکی)که بطزز معجزه آسایی حافظ قران شد(معاصر)مظلب مدونی داری بسم الله ــــــــــممنون میشم
آقای فیروزی با تشکر از ابراز لطف سرکار. منِ بنده فقط در صفحه ی هنر و ادبیات کار ادبی انجام می دهم و صحبت از کربلایی کاظم ساروقی(حافظ قرآن) که متولد 1262 ساروق اراک و متوفی 1339 قم می باشد و با خواست خدا حافظ قرآن شد و کارش مورد تایید بزرگانی چون حضرات آیات بروجردی، سید احمد خوانساری، محمد هادی میلانی، دستغیب، علامه طباطبایی، سبحانی، مکارم شیرازی و… آن هم بعد از آزمایشات فراوانی قرار می گیرد و آثار بسیاری در موردش نوشته شده، وظیفه ی بنده نیست بلکه به گروه معارف بیان ارتباط دارد. ولی اگر خواستید بطور خصوصی در این رابطه در خدمتتان خواهم بود.
تبارک الله برای شما وخانواده محترم ارزوی توفیق دارم