واقعه عاشورا در شعر فارسی چگونه منعکس شده است؟

به گزارش خبرگزاری بیان «ساز نی در کربلا» با نگاهی به هزار سال شعر عاشورایی فارسی از شاعران ایران به کوشش رحیم زریان، شاعر و پژوهشگر، از سوی انتشارات اطلاعات به چاپ رسید.

زریان در مقدمه این کتاب با اشاره به ضرورت نگارش آن می‌نویسد: در فکر آن بودم تا مجموعه شعری عاشورایی از شاعران کشورم را که دارای بلاغت و صناعات لفظی و معنوی، کشف و نوآوری و ایجاز و بدیع باشد فراهم آورم، خصوصاً اشعار وزین و سرشار از جوهر خیال و احساس چند شاعر نامدار را کنار هم قرار دهم تا در دسترس اهل دل و عاشقان مکتب ثارالله باشد.

اشعار 72 شاعر را که به عدد مشهور 72 شهید کربلاست تیمناً برگزیده‌ام تا قدمی هرچند کوچک در این راه بردارم و می‌دانم بیش از هزار شاعر عاشورایی در کشور ایران حضور دارند؛ خصوصاً شاعران معاصر و انقلابی، به قول مولانا:

آب دریا را اگر نتوان کشید
هم به قدر تشنگی باید چشید

دفتر شعر «ساز نی در کربلاست» را در دو فصل فراهم آوردم؛ فصل اول اشعار 14 شاعر نامدار ایران است که در طی هزار سال توانستند حرمت شعر عاشورایی را پاس بدارند؛ فصل دوم نیز اشعار 58 شاعر نام‌آشنای معاصر است که بخش اعظم این مجموعه شعر را به خود اختصاص داده است».

در فصل نخست این کتاب، سروده‌های عاشورایی شاعران کلاسیک ادب فارسی بررسی و ارائه شده است. زریان این بخش را با حکیم سنایی، از جریان‌سازان شعر فارسی به ویژه در حوزه ادب آیینی، آغاز کرده و سپس به بررسی اشعار عطار، مولانا، سعدی، سیف فرغانی، خواجوی کرمانی، سلمان ساوجی، محتشم، صائب، بیدل، سروش اصفهانی و … پرداخته است. فصل دوم این اثر، به ارائه اشعار شاعران معاصر اختصاص دارد که البته نویسنده بیشتر بر شاعران دوره انقلاب اسلامی تمرکز دارد؛ دوره‌ای که به زعم بسیاری از کارشناسان، ادبیات آیینی چه از حیث کمی و چه از منظر کیفی و نوآوری‌های زبانی و مضمونی، در مقایسه با دوره‌های گذشته رشد قابل توجهی داشته است. تغییرات سیاسی و اجتماعی در ایران طی چهار دهه گذشته بر اکثر جنبه‌های فرهنگی کشور تأثیرگذاشته است. در شعر آیینی نیز می‌توان این تغییرات را احساس کرد. تغییرات در این حوزه گاه نو به نو اتفاق می‌افتد و گاه با یک دوره فترت به کار خود ادامه می‌دهد.

زریان فصل دوم را با سروده‌هایی از اقبال لاهوری، شاعر و اندیشمند پاکستانی، آغاز می‌کند و در ادامه به آثار ملک‌الشعرای بهار، فؤاد کرمانی، شهریار، خسرو احتشامی، زکریا اخلاقی، حسین اسرافیلی، رضا اسماعیلی، مرتضی امیری اسفندقه، صابر امامی، قیصر امین‌پور، اسماعیل امینی، ساعد باقری، عباس براتی‌پور، سعید بیابانکی، حمیدرضا برقعی، عبدالرضا رضایی‌نیا، طاهره صفارزاده و … می‌پردازد.

بیشتر بخوانید

• از «مکن ای صبح طلوع» تا «ای ساقی لب‌تشنگان»؛ شاعر مرثیه‌های ماندگار کیست؟
• شاعر اهل‌بیتی زکات طبعش را می‌دهد

در بخش‌هایی از این کتاب به قلم سیدضیاء‌الدین شفیعی، شاعر و کارشناس ادبی، می‌خوانیم: پرسش این است که اهل هنر و ادبیات در طول تاریخ اندوه و گریستن‌شان را در آثارشان چگونه منعکس می‌کرده‌اند؟ تردیدی نیست که در همه مقاطع تاریخ ادبیات «سوگ و طرب» از مضامین پایه‌ای شعر بوده و هریک حال و درون شاعران را منعکس می‌کرده است.

«سوگ» خود در شعر فارسی مصادیقی دارد که از این میان سوگواری بر قهرمانان بسیار ممتاز و متمایز است و از جمله مهمترین آنها سوگ‌سروده‌هایی است که در اطراف ماجرای کربلا و شهادت اصحاب امام حسین(ع) صورت بسته است؛ اما با این حال این انعکاس همواره متناسب با متغیرهای متعدد درونی و بیرونی، «عمق و بعد» متفاوتی داشته و در صورت و جوهر شعرها به اشکال متنوع ظهور و بروز یافته است. …

به نظر می‌آید شعر عاشورایی و سوگوار در دهه‌های اخیر- به ویژه آن دسته که به تنبه و هشدار و زنهار مخاطبان چشم داشته‌اند و آنها را به پرهیز از فراهم ساختن زمینه‌های تکرار ستم، فراخوانده‌اند- از اقبال و استقبال و اثرمندی افزون‌تری بهره‌مند بوده‌اند.

زمینه‌ها و پی‌رنگ‌های اجتماعی موجود در ادوار اخیر، سبب شده است تا شعر سوگوار و عاشورایی، چه از حیث حجم و چه تعدد شاعر، سهم عمده‌تری از شعر روز را به نسبت دوره‌ها و قرون پیشین شامل شود. البته این ترقی تنها در کثرت متوقف نمانده، بلکه هم در فرم و هم در مضمون و پیام شعر عاشورایی را به کسب تجربیاتی ارزنده موفق ساخته است.

بیشتر بخوانید

• امام حسین(ع) کشته کدام اشک‌هاست؟

این تجربیات در حوزه قالب‌های شعر شامل خلق آثاری در همه قالب‌های سنتی کمتر آزموده شده از دوبیتی و رباعی گرفته تا مثنوی و چهارپاره و قالب‌های نوین از نیمایی گرفته تا سپید و حجم و … را در برمی‌گیرد.در برخی از این قالب‌ها جز در ایام اخیر، در گذشته‌های دور و نزدیک، نمی‌توان اثری عاشورایی را یافت.

«ساز نی در کربلاست» در 1050 نسخه و به قیمت 22 هزار تومان روانه بازار کتاب شده است.

منبع: تسنیم