صندوق‌ قرض‌الحسنه الگوی عملی حذف ربا از جامعه/ استقبال از صندوق قرض‌الحسنه آستان قدس

به گزارش خبرگزاری بیان؛ یکی از برنامه‌های مهم انقلاب اسلامی در قالب اصلاح شبکه بانکی، حذف ربا از شبکه بانکی و گسترش سنت قرض‌الحسنه بود که گرچه تلاش‌های زیادی انجام شد و قانون بانکداری اسلامی در سال 62 تصویب و  از سال 1363 اجرا شد، اما عملکرد شبکه بانکی همچنان مورد انتقاد مراجع تقلید قرار دارد و بارها نسبت به ربوی بودن آن انتقادهای تندی ایراد کرده‌اند، اما یک الگوی عملی از حذف ربا و احیای سنت اسلامی قرض‌الحسنه در کشور وجود دارد که حدود 49 سال سابقه دارد.

مرحوم محمود گلابدره‌ای نویسنده ادبیات از خاطرات خود در دوران مبارزات انقلاب اسلامی می‌نویسد، «امروز در چهارراه پهلوی (ولی عصر کنونی) تا تقاطع تخت جمشید (طالقانی) جوانان انقلابی شیشه‌های عرق خوریها را شکستند، یارو روی سکویی رفت و گفت: به کسب و کار مردم کاری نداشته باشید، برخی اینها هم وطنان ارمنی یا یهودی ما هستند، امروز «روز بانک سوزی» است، شیشه بانکها را پائین بریزید، بعد جوانان به بانکهای آن اطراف از جمله بانک ایرانشهر در خیابان تخت جمشید حمله کردند…» این جملات هم نشان می‌دهد، جوانان انقلابی آن روز هم دغدغه حذف ربا و مبارزه با رباخواری بانکهای قبل از انقلاب را داشتند، اما امروز بعد از 39 سال هنوز سوال مهم این است که واقعا بانکها اسلامی شدند، ربا حذف شد، قرض‌الحسنه جایگزین شد؟

در حال حاضر بانکهای کشور بر اساس قانون بانکداری اسلامی و عقود اسلامی کار می‌کنند، ولی عامه مردم و مراجع تقلید از عملکرد آنها ناراضی‌اند، زیرا معتقدند این عقود در واقع اجرا نمی‌شود، بلکه روی کاغذ مانده‌اند.

* قرض‌الحسنه شرط ندارد

در داخل شعبه یک بانک قرض‌الحسنه موجود کشور نوشته شده «این بانک هیچ پیش شرطی برای دادن وام به مشتری ندارد و پرداخت وام صرفا با مقررات داخلی بانک صورت می‌گیرد» ، اما در عمل همین بانک قرض‌الحسنه محال است بدون سپرده‌گذاری به کسی وام بدهد، در ضمن کارمزد هم 2 درصد گفته می‌شود، ولی برای وام 5 میلیون تومانی 233 هزار تومان طی 24 ماه سود می‌گیرد. اکثر وامهای این بانک هم زیر یکساله پرداخت می‌شود. نیازمند واقعی دستش به وام قرض‌الحسنه نمی‌رسد، هر کس وام می‌گیرد، باید قبلا سپرده‌گذاری کند، در حالی که قرض‌الحسنه شرط ندارد. یعنی فقط در ظاهر مقررات را رعایت می‌کند و در واقع همان کار بانکی رایج را انجام می‌دهد.

تبلیغات خیره کننده بانکها در سالهای قبل برای جذب منابع قرض‌الحسنه مردم با دادن جوایز اغوا کننده مثل بنز الگانس، سفر دور دنیا، ماشین مدل بالا و صندوق پر از سکه یا اسکناس به انداز ارتفاع برج میلاد همه نشان گر این است که به جای احیای سنت اسلامی قرض الحسنه که طرفش خداوند است، می‌خواستند به ضرب و زور جایزه آن را احیا کنند که در نهایت هم معلوم شد، بانکها از این منابع جمع شده فقط 20 درصد به قرض‌الحسنه داده‌اند و بقیه را به سایر بخشها پرداخت کرده‌اند.

اما داستان قرض‌الحسنه در ایران

ماجرا از این قرار است که سال 1348 در مسجد لرزاده در حوالی میدان خراسان تهران با ابتکار مرحوم حجت الاسلام علی فلسفی برادر واعظ مشهور و همچنین عده‌ای از نمازگزاران و بازاریان متدین در آن زمان اولین صندوق قرض‌الحسنه در زیرمجموعه مسجد لرزاده با سرمایه 14 تومان به نیت 14 معصوم راه‌‌اندازی شد و هم اکنون حدود 7 هزار صندوق قرض‌الحسنه در کشور فعالیت دارند که حدود ۲۰۰۰ صندوق آن زیرمجموعه سازمان اقتصاد اسلامی فعالیت می‌کنند.

در این زمینه مسعود زندیه که خود پدر شهید دفاع مقدس است و از بنیانگذاران صندوق‌های قرض‌الحسنه به شمار می‌‌رود، گفت: قرض‌الحسنه در سال 1348 توسط مرحوم حاج سیدتقی خاموشی شروع شد که وقتی آنها می‌دیدند آدم‌های مستحق هر روز به مسجد می‌آیند و از نمازگزاران صدقه دریافت می‌کنند و می‌روند، دریافتند که این امر کارایی ندارد، چون بازگشتی در کار نیست، لذا تصمیم به حل مشکل مستحقان به صورت اصولی و ایجاد قرض‌الحسنه برای کار راه‌اندازی و حفظ کرامت آنها گرفتند.

از طرفی آن مرحوم با مبانی دینی آشنایی داشت و گفت، وقتی عده‌ای را می‌بینم که گدایی می‌کنند، تصمیم گرفتیم صندوق قرض‌الحسنه‌ای راه‌اندازی کنیم، چون می‌دانستیم که طبق روایتی از پیامبر (ص) ثواب قرض‌الحسنه 18 برابر، ولی ثواب صدقه 10 برابر است، چون در قرض‌الحسنه بازگشت وجود دارد و پول به جریان می‌افتد، اما در صدقه پول خرج شده و تمام می‌شود.

همچنین در قرض‌الحسنه عزت و آبروی قرض گیرنده حفظ می‌شود، چون وام گرفته و در آینده پس می‌دهد، اما در صدقه عزت فرد گیرنده پول زیر سؤال می‌رود.

وی گفت: اولین صندوق قرض‌الحسنه در سال 1348 به نام صندوق قرض‌الحسنه ذخیره جاوید در مسجد لرزاده شکل گرفت که هنوز هم با گذشت 49 سال فعالیت می‌کند و پس از آن صندوق پس‌انداز جاوید تشکیل شد که هم اکنون نیز دارای سه شعبه است و به فعالیت قرض‌الحسنه زیرنظر سازمان اقتصاد اسلامی اقدام می‌کند.

زندیه یاد آور شد: افرادی مانند سیدتقی خاموشی، مرحوم مصطفی دلال‌زاده، علی شفیعی، عالی‌مهر و مرحوم عدالت‌پیشه و بنده بودیم که صندوق ذخیره جاوید را راه‌اندازی کردیم و وام‌های صندوق قر‌ض‌الحسنه از 10 هزار تومان شروع شد.

وی با اشاره به ریشه قرآنی و روایی قرض‌الحسنه گفت: در روایت آمده است «الصدقه‌ بعشر و القرض‌ بثمانیه عشر» یعنی ثواب قرض 18 برابر و ثواب صدقه 10 برابر است، زیرا وقتی نگاه می‌کنیم، در قرض که برگشت دارد، 18 برابر ثواب و در بخشش و صدقه که برگشتی نیست 10 برابر ثواب دارد. چون در قرض‌الحسنه می‌توانیم پول را به موقع بگیریم و دوباره قرض بدهیم، اما کسی که صدقه می‌گیرد، دیگر برگشتی در کار نیست.

وی افزود: در شبی که مرحوم حاج علی فلسفی و عده‌ای از بازاریان تصمیم به راه‌اندازی صندوق قرض‌الحسنه در مسجد لرزاده گرفتند، گفتند به نیت 14 معصوم صندوق با 14 تومان شکل می‌گیرد و این پول بابرکت است به قدری که افرادی که برای نماز مغرب و عشاء به مسجد می‌آیند، پول‌های موجود جیب خود را قبل از نماز مغرب به صندوق بسپارند و بعد از نماز عشاء اگر لازم داشتند، آن را پس بگیرند، اما همین نیم ساعتی که پول در صندوق می‌ماند، برکتش را با خود همراه می‌آورد و می‌توان مشکلات عده‌ای از مردم مسلمان را حل کرد و آن درخت که با نیت خیر کاشته شد، امروزه بعد از 49 سال تبدیل به حدود 7 هزار صندوق قرض‌الحسنه در کشور شده است.

زندیه افزود: الگوی قرض‌الحسنه ریشه اسلامی دارد و اگر همین الگو در سراسر دنیا به کار گرفته شود، همه گرفتاری‌ها حل می‌شود و اقتصاد دنیا رونق می‌گیرد، چون در قرض‌الحسنه حمایت از تولید، اشتغال و سرمایه است.

زندیه با اشاره به ریشه قرآنی قرض‌الحسنه گفت، در قرآن آیه 245 سوره بقره آمده است: «مثل‌الذین ینفقون اموالهم فی سبیل‌الله کمثل حبه انبتت سبع سنابل فی کل سنبله ماته حبه» یعنی مثال کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، مانند یک دانه‌ای است که در زمین کاشته شده و 7 سنبل می‌دهد که در هر سنبل صد دانه وجود دارد، یعنی یک ریال قرض‌الحسنه در راه خدا 700 برابر می‌شود و در ادامه آمده است «واللهیضاعف لمن یشاء والله واسع علیم»؛ یعنی خداوند برای کسانی که بخواهد باز هم بیشتر می‌‌دهد و خداوند روزی‌اش وسیع است و او بر همه چیز آگاه است.

مدیر صندوق قرض‌الحسنه پس‌انداز جاوید گفت: در قرض‌الحسنه پول به جریان می‌افتد و مانند خون که در رگ انسان می‌گردد و باعث حیات انسانی می‌شود، به وسیله قرض‌الحسنه پول در رگ اجتماع و اقتصاد کشور در جریان است، اما اگر کسی پول را یک جا نگه دارد او را از خاصیت انداخته و به مصداق آیه «والذین یکنزون الذهب و الفضه» یعنی پول را در یک جا کنز (گنج) کردند و انباشتند، این کار باعث عذاب اخروی می‌شود.

وی افزود: معمولاً قرض‌الحسنه به کسی داده می‌شود که نیروی کار و هنر دارد، ولی قدرت مالی و پولی در او نیست و در جامعه کنونی ما چقدر جوانان بیکار وجود دارند که درس خوانده هستند، ولی به خاطر بیکاری سربار جامعه می‌شوند.

زندیه افزود: اگر قرض‌الحسنه رواج داشته باشد، نیروی کار و تولید رونق می‌گیرد و افرادی که پول دارند، قرض‌ می‌دهند و سود هم نمی‌خواهند.

وی تأکید کرد: قرض‌الحسنه در سطح جهان ناشناخته است، اگر آیات و روایات را به کار بگیرند، تمام مشکلات حل می‌شود. در حال حاضر در آمریکا سر و صدای جنبش 99 درصدی به راه افتاد که علیه سرمایه‌داری یک درصدی جامعه اعتراض می‌کنند و این همان مفهوم کنز کردن پول یا در یک جا انباشته و گنج کردن است. در حالی که 99 درصد مردم گرفتار و یک درصد در سطح بسیار بالای اقتصادی قرار دارند و این جنگ طبقاتی اقتصادی است.

زندیه تأکید کرد: همان یک درصد بسیار ثروتمند آمریکا 99 درصد مردم را استعمار کرده، اما اگر حرکت معنوی قرض‌الحسنه در سراسر جهان حرکت کند، مشکلات مردم حل می‌شود، چطور است وقتی دست سارق را قطع می‌کنند، فریاد حقوق بشرشان بلند می‌شود، اما اگر 99 درصد جامعه توسط یک درصد بسیار ثروتمند به استعمار و استثمار کشیده شود، کسی حرف نمی‌زند.

وی در مورد توقع از بانک‌های دولتی برای احیای قرض‌الحسنه گفت: بانک‌ها قدرت اقتصادی بالایی دارند، اگر درصدی از این پول‌ها را به صورت قرض‌الحسنه به مردم بدهند، خیلی از مشکلات حل می‌شود.

زندیه گفت: از سال 1358 که بنده خودم در بازار بودم، قرار شد ظرف 45 روز صندوق قرض‌الحسنه‌ای را راه‌اندازی کنیم، اما این 45 روز تبدیل به 40 سال شده و هم اکنون در صندوق قرض‌الحسنه پس انداز جاوید مشغول فعالیت هستم. هر چه پول در صندوق باشد به مردم می‌دهیم و کارهای بسیار مهم و ضروری آنها مانند ازدواج، اشتغال، مسکن، درمان و سایر نیازهای ضروری مردم را در این صندوق حل می‌کنیم.

وی افزود: در این 40 سال حتی 10 میلیون تومان سوختی وام نداریم، چون ما دقت می‌کنیم ضامن و متقاضی وام را باید شناسایی کنیم و ضامن و معرف معتبر می‌خواهیم و به کسی که وام داده می‌شود، کسانی به عنوان معرف یا ضامن او را می‌شناسند و سوختی منابع صندوق‌های قرض‌الحسنه در حد صفر است، چون وام بر اساس شناخت و نیاز واقعی داده می‌شود، البته نمی‌دانم بانک‌ها بر چه مبنایی وام می‌دهند که گفته می‌شود درصد مهمی از وام‌ها سوخت می‌شود.

زندیه در مورد اینکه آیا دولت به صندوق‌های قرض‌الحسنه کمک کرده‌اند، گفت: هیچ کمکی از منابع دولت دریافت نشده، آنها فقط نظارت می‌کنند، پولی نمی‌‌دهند و مراقب هستند، صندوق‌ها درست حرکت کنند.

وی خاطرنشان کرد: در مقابل قرض‌الحسنه ربا قرار دارد و در ربا هم خداوند. طبق روایات فرموده گناه ربا نزد خداوند از 70 بار زنا با محارم بالاتر است.کمترین حد جریمه زنا صد تازیانه در ملأ عام است، اما برعکس قرض‌الحسنه ثواب بسیاری دارد.

وی در مورد اینکه آیا باید با منابع قرض‌الحسنه فقط مشکلات دم دستی مردم را حل کنیم یا مشکلات بزرگ اقتصادی هم قابل حل است؟ گفت: بستگی به موجودی صندوق‌ها دارد، در پله‌های اول گرفتاری‌های دم دستی مردم و ضروری باید حل شود، اما اگر قدرت مالی بانک‌ها بالا برود، برای کشت ، صنعت و تولید حتی وام‌های 5 تا 10 میلیارد تومانی هم باید پرداخت شود، زیرا به این وسیله تولید رونق می‌گیرد و اشتغال راه‌اندازی می‌شود.

* حل مشکل بیکاران با قرض‌الحسنه

زندیه گفت: در حال حاضر 3.5 میلیون جوان بیکار هستند که باید با حمایت از تولید شرایط اشتغال ایجاد شود، قالب کارخانه‌ها تعطیل و یا نیمه‌تعطیل و کارگران آن بیکار شده‌اند و برخی از این بیکاری به خاطر بهره بالای بانکی است که بنگاه‌های تولیدی نمی‌توانند بپردازند.

وی افزود: نهادهایی مانند ستاد اجرایی فرمان امام و بنیاد برکت در بخش محدودی روی ساخت مدارس کار می‌کنند که خدا می‌داند چقدر شغل و امکان تحصیل فرزندان این کشور ایجاد شده است و تاکنون هزار مدرسه به این وسیله ساخته شده و چندین هزار فرزندان این کشور در این مدارس برکت مشغول تحصیل شده‌اند.

زندیه تاکید کرد: صندوق‌های قرض‌الحسنه هم به مدارس، حوزه‌های علمیه و نیازمندان وام‌های کوچک و خرد می‌دهد و حتی به کسانی که کارگاه تولیدی دارند و یا کاسب هستند، وام قرض‌الحسنه می‌‌دهیم. در حال حاضر حدود 7 هزار صندوق قرض‌الحسنه است که چندین هزار نفر در خود صندوق‌ها مشغول کار هستند و چندین هزار متقاضی وام‌های خرد و کوچک قرض‌الحسنه هستند که بدون کوچکترین کمک از دستگاه‌های دولتی منابع مردمی را جمع می‌کنیم و به نیازمندان واقعی وام قرض‌الحسنه پرداخت می‌شود. عمده این وام‌ها برای درمان بیماری، ازدواج و اشتغال و برداشتن باری از دوش مردم پرداخت می‌شود.

وی در مورد اینکه هزینه اداره صندوق‌ها چگونه تأمین می‌شود، گفت: همه این هزینه‌ها مردمی است و در هر صندوق 7 تا 8 نفر هیأت مدیره است و به کارمندان نیز ماهانه 1.5 میلیون تومان حقوق می‌دهیم که توسط کمک‌های مردمی و یا توسط هیأت مدیره تأمین می‌شود. البته خود هیأت مدیره صندوق‌ها حقوق دریافت نمی‌کنند.

زندیه افزود: عده زیادی از افرادی که در ابتدای زندگی خود از صندوق‌های قرض‌الحسنه وام گرفته و زندگی خود را شروع کرده‌اند، بعد از اینکه گشایشی در کار آنها ایجاد شد، چون خاطره خوبی از صندوق‌ها دارند، پول‌های اضافی خود را در صندوق قرار می‌دهند و به وسیله پول آنها به افراد جدیدی وام قرض‌الحسنه داده می‌شود. کسانی که در صندوق‌ها سپرده‌گذاری می‌کنند می‌دانند که سود دریافت نمی‌کنند، اما در عوض خداوند به آنها قول داده صدها برابر می‌کند و در زندگی آنها برکت ایجاد می‌شود.

وی افزود: بانک مرکزی می‌خواهد صندوق‌های قرض‌الحسنه متحد شوند و بانک اسلامی ایجاد شود. در کشورهای دیگر بانک اسلامی ایجاد شده، اما در کشور ما این بانک ایجاد نشده است، اگر حدود 7 هزار صندوق متحد شوند، می‌توانند یک بانک اسلامی درست کنند که معاملات آن برمبنای احکام اسلام باشد و صدای مراجع تقلید در مورد جریمه تأخیر دیرکرد وام‌ها در نیاید.

زندیه افزود: در حال حاضر مراجع تقلید مرتب به رئیس بانک مرکزی می‌گویند بانک‌ها نباید جریمه تأخیر تحت هر عنوانی (وجه الضمان) بگیرند، زیرا این حرام است.

وی با اشاره به آیه 276 سوره بقره گفت: در این آیه آمده است «یمحق الله الربا و یربی الصدقات» یعنی خداوند ربا را محو می‌کند و در تاریکی قرار می‌دهد، ولی صدقات و انفاقات را افزون می‌کند یا در جای دیگر می‌فرماید، اگر ربا را رها نکنید، با خدا و پیامبر اعلام جنگ کنید.

زندیه افزود: با دیدن این آیات تن آدم می‌لرزد، یعنی اگر ربا در بانک‌ها کنار گذاشته نشود، یعنی با خدا اعلام جنگ کردیم،‌ در حالی که برعکس این همه ثواب در قرض‌الحسنه آمده است.

وی در مورد اعلام تولیت جدید آستان قدس رضوی که گفته بود، بانک قرض‌الحسنه توسط آستان قدس رضوی ایجاد می‌شود، گفت: اگر آقای رئیسی بتواند بانک قرض‌الحسنه ایجاد کند، خدا پدرش را بیامرزد و اگر کسی برای خدا چنین کاری کند، ما بسیار خوشحال می‌شویم. ما 40 سال پیش که صندوق قرض‌الحسنه راه‌اندازی کردیم، عده‌ای می‌گفتند نمی‌توانید دوام بیاورید، ولی به لطف خدا صندوق‌ها شکل گرفتند و هر روز بیشتر رونق می‌گیرند.

زندیه افزود: ما تشکر می‌کنیم که فرد متدینی مانند آقای رئیسی بیاید و صندوق قرض‌الحسنه راه‌اندازی کند، چون می‌دانیم مشکلات خیلی از مردم با این صندوق‌ها حل می‌شود. اگر کسی نیت خدایی داشته باشد دچار انحراف نمی‌شود و ما می‌دانیم که تولیت آستان قدس رضوی نیت بدی ندارد، از طرفی قدرت مالی آستان قدس رضوی برای ایجاد یک بانک اسلامی مناسب است و باید همه به شکل‌گیری این صندوق قرض‌الحسنه کمک کنند.

به گفته مدیر صندوق قرض‌الحسنه پس انداز جاوید، جمهوری اسلامی در اکثر موارد موفق بوده، فقط در اقتصاد ضعیف است، اگر بانک‌ها به معنای واقعی اسلامی شوند، اقتصاد کشور این همه لنگ نمی‌زند و اگر بانک‌ها اسلامی باشند، تولید رونق می‌گیرد و مشکلات بیکاری حل می‌شود.

وی در مورد اینکه آیا بانک مرکزی محدودیتی برای صندوق‌های قرض‌الحسنه ایجاد می‌کند، گفت: ما زیرنظرسازمان اقتصاد اسلامی کار می‌کنیم، البته بانک مرکزی قواعدی گذاشته و طبق آن قواعد فعالیت می‌کنیم، اما از بانک مرکزی انتظار داریم به صندوق‌های قرض‌الحسنه کمک کند و به آنها خط بدهد.

زندیه در مورد اینکه اگر بنیانگذاران صندوق‌ها از بین بروند، آیا صندوق‌ها ادامه خواهند یافت، گفت: تاکنون 80 درصد از بنیانگذاران صندوق‌های قرض‌الحسنه از دنیا رفته‌اند، اما به تدریج افراد متدین و جوان جایگزین آنها شده‌اند و این سنت اسلامی همچنان پابرجاست.

منبع: فارس