ابهام در سرنوشت برجام، در آستانه فرارسیدن موعد تصمیم‌گیری کنگره

به گزارش خبرگزاری بیان؛ در حالی که مهلت 60 روزه کنگره آمریکا برای تصمیم‌گیری درباره توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 رو به اتمام است، ابهام‌ها بر سر سرنوشت این توافق کماکان پابرجا است.

پاس برجامی ترامپ به کنگره

«دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا در سخنرانی روز 13 اکتبر (21 مهرماه) توافق هسته‌ای ایران را «یکی از بدترین و یکجانبه‌ترین توافقاتی که ایالات متحده تا کنون به آن وارد شده» خواند و اعلام کرد نمی‌تواند پایبندی ایران را به تأیید کند.

ترامپ در توضیح راهبرد دولت خود در قبال ایران و برجام از کنگره این کشور خواست یک قانون پیشتر تصویب‌شده در داخل آمریکا (موسوم به «قانون بررسی توافق هسته‌ای ایران» یا «اینارا») را برای نظارت بر توافق هسته‌ای تقویت کنند.

قانونگذاران آمریکایی دو ماه قبل از حصول برجام، «قانون بررسی توافق هسته‌ای ایران» (اینارا) را در 14 مه سال 2015 با 98 رأی موافق و تنها یک رأی مخالف در مجلس سنا و 400 رأی موافق و 25 رأی مخالف در مجلس نمایندگان به تصویب رساندند. این طرح روز 22 ماه مه با امضای رئیس‌جمهور اوباما به قانون تبدیل شد.

«اینارا» به کنگره آمریکا اجازه بررسی و نظارت بر هر گونه توافق هسته‌ای میان دولت آمریکا و دولت ایران را می‌دهد و ترامپ به استناد همین قانون وظیفه اصلاح آنچه به گفته او «نواقص متعدد جدی» برجام است را به کنگره آمریکا محول کرد.

ترامپ در سخنرانی 13 اکتبر گفت: «به این دلیل، من به دولت دستور همکاری نزدیک با کنگره، و هم‌پیمانانمان را صادر می کنم تا به نواقص متعدد جدی توافق بپردازند تا رژیم ایران هیچوقت قادر به تهدید جهان با سلاح هسته‌ای نباشد.  این شامل قسمت سالهای پایانی توافق می باشد که در چند سال آینده محدودیت‌ها را از روی برنامه هسته‌ای ایران بر می‌دارد.»

رئیس‌جمهور آمریکا در بخش دیگری از اظهاراتش تهدید کرد در صورتی که کنگره آمریکا نتواند اصلاحات مد نظر او درباره برجام را برآورد کند، او این توافق هسته‌ای را لغو خواهد کرد.

وی گفت: «اما درصورتی که قادر به رسیدن به یک راه حل در این باره با کنگره و هم پیمانان مان نباشیم، در این صورت توافق فسخ می شود.  [توافق] تحت بازبینی مداوم است و مشارکت ما می تواند توسط من به عنوان رئیس جمهوری، در هر زمانی، لغو شود.»

این به معنای آن است که قانونگذران آمریکایی تا 13 اکتبر، یعنی نهایتاً تا سه‌شنبه همین هفته برای اقدام درباره اصلاحات مدنظر ترامپ فرصت دارند. اما فعل و انفعالات در نهاد قانونگذار آمریکا به سمتی پیش رفته که تا کنون اقدامی در این راستا انجام نشده است.طبق مفاد قانون «اینارا»، در صورتی که رئیس‌جمهور آمریکا نتواند پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را تأیید نکند، کنگره 60 روز تقویمی برای تصمیم‌گیری درباره بازگرداندن تحریم‌های رفع‌شده علیه ایران به موجب برجام (که به معنی خروج آمریکا از توافق خواهد بود) و یا اتخاذ تصمیم‌های دیگر فرصت خواهد داشت.

• چالش‌های کنگره آمریکا در برابر دستور ترامپ

بلافاصله بعد از سخنرانی ترامپ، دو سناتور جمهوری‌خواه آمریکایی  از طرحی که به ادعای آنها اصلاحات مد نظر ترامپ را در برجام اعمال می‌کرد  رونمایی کردند.

این طرح که «باب کورکر»، رئیس کمیته روابط خارجی سنا و «تام کاتن»، سناتور جمهوری‌خواه ایرانی آن را ارائه کردند، دارای مفادی بود که به طور خلاصه، معیارهای بازگشت تحریم‌ها را گسترده‌تر می‌کند، خواستار دائمی کردن محدودیت‌های ایران در توافق است، ایران را به بازرسی‌های نظامی ملزم می‌کند، ممنوعیت استفاده از سانتریفیوژها را دائمی می‌کند، محدودیت‌های ذیل برجام برای غنی‌سازی ایران را دائمی می‌کند و به دنبال ملزم کردن ایران به تعهدات غیرهسته‌ای است.

مجله «فارن‌پالیسی»، انتقادات به طرح کاتن-کورکر را اینطور خلاصه می‌کند: «پیشنهاد آنها به دنبال استفاده از قوانین داخلی برای وضع محدودیت‌های جدیدی هستند که در چارچوب توافق هسته‌ای نیستند. آنها این کار را با اصلاح قانون اینارا انجام خواهند داد تا رئیس‌جمهور اختیار داشته باشد در صورت عدم موافقت ایران با مطالبات جدید و یکجانبه آنها تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را بازگرداند. طرح‌هایی مانند این، تلاش‌هایی پشت‌پرده برای جلوه قانونی بخشیدن به فروپاشی توافق هسته‌ای هستند.»بسیاری از کارشناسان و رسانه‌ها از جمله آسوشیتدپرس در آن زمان نوشتند طرح کورکر-کاتن با وضع شرایط جدید برای توافق هسته‌ای‌ ایران و گروه 1+5 آن را از مسیر خود خارج می‌کند. به همین دلیل این طرح بعد از معرفی با انتقادهای گسترده طرفداران ماندن آمریکا در برجام رو به رو شد.

وبگاه پولیتیکو، 25 اکتبر در گزارشی از تلاش «کورکر» برای جلب حمایت «بن کاردین»، عضو ارشد دموکرات در کمیته روابط خارجی مجلس سنا از این طرح خبر داد، اما با آنکه «بن کاردین» در سال 2015 از مخالفان برجام بود و در مخالفت با آن رأی داده بود اعلام کرد که از هیچ طرحی که ناقض برجام باشد، حمایت نخواهد کرد.در میان نمایندگان کنگره هم طرح «کورکر-کاتن» از اقبال چندانی برخوردار نشد و کورکر هم نتوانست حمایت قانونگذاران دموکرات که حامی ماندن آمریکا در برجام بودند را جلب کند.

اما مخالفت‌ها با این طرح، تنها به دموکرات‌ها و حامیان برجام محدود نبود و میان نمایندگان جمهوری‌خواه هم درباره آن اختلافاتی بروز کرد. نمایندگان ارشدی مانند «مارک روبیو» و «تد کروز» به این دلیل که  معتقدند که تنها راهکار صحیح برای آمریکا خارج شدن آمریکا از توافق با ایران و بازگرداندن تحریم‌ها است، مخالفت حمایت نکردند. «کریس مورفی» و «جین شاهین» دو عضو دموکرات کمیته روابط خارجی سنا هم همانند بسیاری از دیگر اعضای این حزب گفتند که آنها با طرح کورکر و کاتن به دلیل آنکه مورد قبول اروپایی‌ها نیست، حمایت نمی‌کنند.

در چنین شرایطی بود که «کورکر» با اذعان به اینکه طرحش از 50 رأی لازم برای تصویب در مجلس سنا برخوردار نیست، اعلام کرد که آن را کنار گذاشته است.

او گفت که همکاری‌های خود با اعضای هم‌حزبی خود، دموکرات‌ها، دولت ترامپ و سفیران کشورهای اروپایی برای تهیه پیش‌نویس طرحی دیگر را ادامه می‌دهد.

• کنگره در منگنه اروپا و ترامپ

کورکربرای تدوینطرح جدیدی که وعده آن را داده با چالشی برای ایجاد موازنه میان مطالبات ترامپ برای سختگیرانه کردن شرایط اجرای برجام، از یک سو و مطالبات طرف‌های غیرآمریکایی برجام برای دست‌نخورده نگاه داشتن آن، از سوی دیگر رو به رو است.

چنین طرحی در صورتی که حاوی مفادی برای تغییر دادن برخی شرایط زیربنایی برجام نباشد با موافقت ترامپ رو به رو نخواهد شد، و در صورتی که چنین مفادی داشته باشد به منزله وضع شرایط جدید در توافق است و مخالفت سایر اعضای 1+5 را به همراه نخواهد داشت.

ایجاد چنین موازنه‌ای کار چندان آسانی به نظر می‌رسد و شاید به همین دلیل بود که «کورکر» مدتی بعد از مذاکره با همکارانش در کنگره پاس برجامی ترامپ را بار دیگر به زمین خود دولت برگرداند و گفت که قانونگذاران دموکرات، تا زمانی که دولت، حمایت متحدان آمریکا در اروپا را جلب نکند حاضر به همراهی با طرح او نیستند.

اگر کنگره آمریکا تا روز چهارشنبه طرحی که مورد توافق ترامپ است را پیش روی او قرار ندهد سرنوشت برجام بار دیگر به کاخ سفید بازخواهد گشت است و این ترامپ است که باید مسئولیت خروج از برجام یا نگاه داشتن آمریکا در آن را به عهده بگیرد. او گفت: «اولین گامی که باید اتفاق بیفتد این است که دولت بایستی واقعاً با متحدان اروپایی ما تعامل کند. بدون این اتفاق، در این نهاد قانونگذار هیچ اتفاقی رخ نخواهد داد. بنابراین، لازم است وزیر خارجه ما، یعنی دولت، متحدانمان را همراه کند. در غیر این صورت، هیچ نماینده دموکرات، از طرح قانونی مربوط به این موضوع حمایت نخواهد کرد.»

در چنین شرایطی حتی این احتمال وجود دارد که دولت ترامپ در ضرب‌الاجل 13 ژانویه که بایستی معافیت‌های تحریمی برای ایران را صادر کند، از انجام این کار خودداری کرده و واشنگتن را به کلی از برجام خارج کند.