زندگی در فضای سرد مجازی به قلم سید عطاء عبدالمنافی گلپایگانی

گروه اجتماعی بیان گلپایگان؛ پرجمعیت بودیم، کم جمعیت شدیم؛ از یک خانواده پرجمعیت به خانواده ای کوچک تبدیل شده ایم سر و صدای زیاد بچه در خانواده ها کمتر شنیده می شود و همه چی نسبت به اجدادمان تغییر پیدا کرده است. حوضچه حیاط کوچک خانه پدر بزرگ و مادر بزرگ ها دیگر وجود ندارد و ساختمان های بلند قامت جایگزین آنها شده اند. دویدن و قهقهه سردادن در حیاط خانه را بیشتر در خاطره نسل های گذشته می توان یافت اکنون فناوری های جدید که هزاران شعبده در خود جای داده جایگزین آن خاطره ها شده است؛ نسل های امروز بیشتر عادت کرده اند پشت میز رایانه بنشینند یا سر در گوشی کنند و وارد جهان غیر واقعی شوند.

در خانه های کوچک آپارتمانی کلبه کوچک تر تک نفره ای برای خود ساخته و تمام تعاملاتمان را در آن کلبه خلاصه کرده ایم. کلبه تنهایی که هزاران نفر در آن رفت و آمد می کنند، می خندند، گریه می کنند همنشین سفره دلت می شوند و خانه تنهایی ات پذیرای هزاران هزار انسان با هزاران رنگ می شود.

فضای مجازی همه سرگرمی ها را فراهم کرده است اشتباه نگفته باشیم بیشتر از این سرگرمی‌ها وقت را به بطالت می گذرانند، مطالبی را می بینی، می خوانی دانلود یا بارگزاری می کنی گاهی می خندی، گاهی به فکر فرو می روی و بیشتر مواقع با سرک کشیدن درگروه های مختلف وقت گذرانی می کنی گاهی نیز در تله شیّادان می افتی که دیگر نمی توانی خساراتی که وارد می شود جبران کرد. انسان های پرحرفی در کلبه تنهایی خود هستیم حرف هایی که شاید پدر، مادر، خواهر و برادر در حسرت شنیدن آنها مانده اند اما بابی حوصلگی برای ارتباط گرفتن با آنها دست رد به سینه شان می زنیم. سکوت در خانواده ها حکومت می کند اما آمار‌های جهانی نشان می دهد در دنیای مجازی انسان های مسکوتی نیستیم و تعاملاتمان با شبکه های اجتماعی بسی بیشتر و بهتر از ارتباطات خانوادگی است البته به قطع نمی توان گفت که همه افراد همین گونه هستند برخی نیز در حد معقول تر از این فضای مجازی استفاده می کنند. صاحب نظران معتقدند فرهنگ دسترسی به فناوری هنوز پشت در فرهنگ کشور مانده و فناوری از آن پیشی گرفته و مردم نیز برای دسترسی به آن لحظه ای درنگ نکرده و نه در یک شبکه اجتماعی و ارتباطی بلکه در چند شبکه عضو هستند.

فناوری فرصت های خوبی برای افراد فراهم کرده که کمتر از تهدیدهایش نیست اما روشن تر آنست که ارتباطات حضوری و برقراری ارتباطات کلامی در خانواده و اقوام کمتر شده و شاید در برخی از خانواده ها ارتباط کلامی به یک ساعت هم کشیده نمی شود شبکه های اجتماعی ما را به احوالپرسی مجازی قانع کرده اند و حتی منّتی بر سر اقوام و آشناهایمان نیز می گذاریم که اینگونه کمتر ایجاد مزاحمت می کنیم اما اگر لحظه ای به نبود یکی از آنها فکر کنیم آیا برای دیدنش درنگی می کنیم. البته محتمل نیست که درنگ نکنیم. امروزه به نظر می رسد متأثر از تحولات اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی جوامع به ویژه در50 سال اخیر خانواده با تلاطم ها و چالش هایی از درون و بیرون در سطح جهانی مواجه است و به لحاظ شکل ساختار و کارکرد دستخوش تغییراتی اساسی شده است. موضوعاتی چون محدود شدن بعد خانوار ناپایداری و بی ثباتی خانواده و در نتیجه افزایش طلاق تحولات مربوط به ساختارهای کلان اجتماعی نظیر رکود اقتصادی و کاهش کیفیت زندگی و باز تولید فقر در نسل ها از جمله موارد قابل اشاره در این خصوص است کشور ما هم از این قاعده مستثنی نیست و افزون بر آن دگرگونی های سریع فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی و نیز گسترش شگفت انگیز رسانه های نوین و تنوع شبکه های اجتماعی به عنوان ره آوردهای دنیای مدرن به رغم برخورداری از ظرفیت ها و قابلیت های فراوان و بی بدیل در سالهای اخیر به چالشی جدی در جوامع بویژه جامعه ایران تبدیل شده است.

از این منظر پیش بینی می شود خانواده ایرانی که ظرفیت فرهنگ و مهارت لازم جهت تنظیم و نحوه استفاده و تعامل با این ابزار را هم به درستی نیاموخته با بالا رفتن میزان استفاده و درگیری با این محصولات و باکمرنگ شدن ارتباطات کلامی_دیداری _شنیداری و فیزیکی اعضای خود و از دست دادن فرصت برقراری روابط هویّت بخشی به واحدی کاملاً تک بعدی و محروم از رشد عاطفی و هویتی تبدیل شود اما سکوت یک واژه دو وجهی است، هم می تواند بار مثبت به همراه داشته باشد و هم بار منفی. سکوت در برابر عصبانیت و پرخاش ها در خانواده نوعی و تاب آوری می تواند محسوب شود. سکوت ناشی از آرامش می تواند باشد و گاه در فرهنگ عامیانه هم سکوت علامت رضاست. از سوی دیگر سکوت ممکن است به معنای بی توجهی نبودن سخن و روابط گرم و احساس عاطفی تلقی شود اما امروزه سکوتی از نوع جدید در بسیاری از خانواده ها مستولی است که از پرکردن ارتباط خانوادگی با فناوری سرد و بی روح ناشی می شود.

در خانواده سنتی جریان کنترل رسمی اطلاعات درون خانواده شکل می گرفت، به گونه ای که پدر و مادر و بزرگان خانواده در جهت دهی آگاهی های موجود نقش مؤثری داشتند و به این ترتیب هر اتفاقی در نهاد کوچک خانواده قابل کنترل یا حداقل قابل پیش بینی بود؛ اما امروزه این رسانه ها کنترل رسمی جریان اطلاعات را به دست گرفته اند. امروزه شاید خبری از دورهم نشینی ها و هم اندیشی های خانوادگی نباشد و شاید دیگر نتوانیم همه را دور یک سفره کوچک و صمیمی جمع کنیم اما فضای مجازی طوری سرگرم کرده ما را که روزمره و عادی زندگیمان در معرض کمرنگ شدن است و روز به روز خانواده مرجعیّت خود را از دست می دهد.

سید عطاء عبدالمنافی گلپایگانی