نزول ملائکه و روح در شب قدر به چه معناست؟/ انبیای گذشته و شب قدر

به گزارش بیان نیوز؛  بنا بر آیات اولیه سوره قدر بسیاری شب قدر را شب نزول یکباره قرآن دانسته اند. در تفسیر آیه ابتدایی سوره قدر آمده است که بنا به دلایلی به خوبى استفاده مى شود که قرآن مجید در ماه مبارک رمضان نازل شده است: «شهر رمضان الذى انزل فیه القرآن» (بقره ۱۸۵) و ظاهر این تعبیر آن است که تمام قرآن در این ماه نازل گردید. در نخستین آیه سوره قدر مى افزاید: ما آن را در شب قدر نازل کردیم (انا انزلناه فى لیله القدر).

اگر چه در این آیه صریحا نام قرآن ذکر نشده ولى مسلم است که ضمیر انا انزلناه به قرآن باز مى گردد و ابهام ظاهرى آن براى بیان عظمت و اهمیت آن است.

تعبیر به انا انزلناه (ما آن را نازل کردیم) نیز اشاره دیگرى به عظمت این کتاب بزرگ آسمانى است که خداوند نزول آن را به خودش نسبت داده مخصوصا با صیغه متکلم مع الغیر که مفهوم جمعى دارد و دلیل بر عظمت است. نزول آن در شب قدر همان شبى که مقدرات و سرنوشت انسانها تعیین مى شود دلیل دیگرى بر سرنوشت ساز بودن این کتاب بزرگ آسمانى است.

از ضمیمه کردن این آیه با آیه سوره بقره که به آن اشاره شد، نتیجه گیرى مى شود که شب قدر در ماه مبارک رمضان است ، اما کدام شب است؟ از قرآن چیزى در این مورد استفاده نمى شود، ولى روایات در این باره بحث فراوان کرده اند که در پایان تفسیر این سوره به خواست خدا در این زمینه و مسائل دیگر سخن خواهیم گفت.

در اینجا سؤالى مطرح است و آن اینکه هم از نظر تاریخى و هم از نظر ارتباط محتواى قرآن با حوادث زندگى پیغمبر اکرم (ص) مسلم است که این کتاب آسمانى به طور تدریجى و در طى ۲۳ سال نازل گردید، این امر چگونه با آیات فوق که مى گوید در ماه رمضان و شب قدر نازل شده است سازگار مى باشد؟ پاسخ این سؤال – به گونه اى که بسیارى از محققان گفته اند این است که قرآن داراى دو نزول بوده است.

 نزول دفعى که در یک شب تمام آن بر قلب پاک پیغمبر اکرم (ص) یا بیت المعمور یا از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل گردید. و نزول تدریجى که در طول بیست و سه سال دوران نبوت انجام گرفت. بعضى نیز گفته اند آغاز نزول قرآن در لیله القدر بوده نه تمام آن ولى این بر خلاف ظاهر آیه است که مى گوید ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم.

قابل توجه اینکه درباره نازل شدن قرآن در بعضى از آیات تعبیر به «انزال» و در بعضى تعبیر به «تنزیل» شده است، و از پاره اى از متون لغت استفاده مى شود که تنزیل معمولا در جائى گفته مى شود که چیزى تدریجا نازل گردد، ولى «انزال» مفهوم وسیع ترى دارد که نزول دفعى را نیز شامل مى گردد، این تفاوت تعبیر که در آیات قرآن آمده مى تواند اشاره به دو نزول فوق باشد.

عدم تعیین شب قدر توسط قرآن کریم

مسئله دیگر «خود شب قدر» است، آن شبی که قرآن بر قلب مبارک پیامبر(ص) نازل شده است. در سوره قدر می فرماید «انا انزلناه فى لیله القدر» ما این قرآن را در شب قدر فرستادیم، در سوره دخان هم داریم «انا انزلناه فی لیله مبارکه» پس هر دو سوره بر این دلالت دارند که انزال دفعی در یک شب واقع شده است لذا در این مسئله تردیدی نخواهد بود، این انزال در مقابل تنزیل است که بیست و سه سال به طول انجامیده است، حال این کدام شب است که اینگونه است؟

در سوره بقره محدوده این شب تا حدودی مشخص شده است، در آیه ۱۸۶ سوره بقره می فرماید «شهر رمضان الذى انزل فیه القرآن» ماه مبارک رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است و در دعاهایی که مستحب است در هر روز خوانده شود همین آیه را می خوانیم. تا این مقدار از قرآن کریم فهمیده می شود.

تنها راه تعیین شب قدر سنت پیامبر و ائمه معصومین

اما اینکه در ماه رمضان شب قدر چه شبی است تصریحی در قرآن نداریم و این مطلب از سنت پیامبر اکرم(ص) فهمیده می شود. ائمه فرموده اند این شب مشخص نشده است تا شما بر هر سه شب اهتمام بورزید زیرا هر سه شب مهم است. در روایت معروفی، زراره از امام صادق(ص) نقل می کند که حضرت فرمودند: «التقدیر فی لیله تسع عشره و الابرام فی لیله احدی و عشرین و الامضاء فی لیله ثلاث و عشرین» یعنی شب نوزدهم مثل این است که یک حکم را اندازه گیری کرده و پیش نویس می کنند، در شب بیست و یکم آن را محکم و پاکنویس می کنند و در شب بیست و سوم نهایتا آن حکم را صادر می کنند.

اینها تعابیری است تا بگویند آن دو شب، مقدمه آخرین شب هستند. ولی در فرهنگ شیعه و از سخنان ائمه معصومین و اولیای خدا کاملا واضح است که شب بیست و سوم را به عنوان شب اصلی بیان کرده اند.، بدون اینکه اهمیت آن دو شب را کم کنند لذا فرموده اند شما هر سه شب را احیا بدارید.

چرا شب قدر مخفى است؟

بسیارى معتقدند مخفى بودن شب قدر در میان شب هاى سال، یا در میان شب هاى ماه مبارک رمضان براى این است که مردم به همه این شب ها اهمیت دهند، همانگونه که خداوند رضاى خود را در میان انواع طاعات پنهان کرده تا مردم به همه طاعات روى آورند، و غضبش را در میان معاصى پنهان کرده تا از همه بپرهیزند، دوستانش را در میان مردم مخفى کرده تا همه را احترام کنند، اجابت را در میان دعاها پنهان کرده تا به همه دعاها رو آورند، اسم اعظم را در میان اسمائش مخفى ساخته تا همه را بزرگ دارند، و وقت مرگ را مخفى ساخته تا در همه حال آماده باشند. و این فلسفه مناسبى به نظر مى رسد.

نزول ملائکه و روح

در سوره قدر همچنین می فرماید «تنزل الملائکه و الروح» هم ملائکه و هم روح در این شب نازل می شوند. در مجمع البیان در تفسیر آیه دیدگاه ‏ها متفاوت است:

۱- از دیدگاه پاره‏اى منظور این است که فرشتگان به همراه جبرئیل در شب قدر به زمین فرود مى ‏آیند تا زمزمه عبادت و نیایش و تلاوت قرآن و راز و نیاز بندگان خالص و کمال‏طلب خدا را بشنوند و توبه و اصلاح ‏پذیرى و کارهاى شایسته آنان را بنگرند.

۲- امّا به باور پاره ‏اى دیگر، فرشتگان و جبرائیل به زمین فرود می آیند تا بر بندگان با معنویت خدا به امر او سلام نثار کنند.

۳- از دیدگاه برخى، فرشتگان به همراه جبرئیل هر آنچه را تدبیر و مقدّر و مقرر شده‏است به آسمان دنیا مى ‏آورند تا ساکنان آسمان دنیا بدانند و از رویدادهاى سال آینده به لطف حق آگاهى یابند.

۴-  امّا از دیدگاه «کعب» و «مقاتل» منظور از «روح» گروهى از فرشتگان گرانقدر هستند که آنان را دیگر فرشتگان، جز شب قدر نمى‏بینند، و آنان در این شب مبارک از هنگامه غروب آفتاب تا طلوع سپیده فجر براى انجام فرمان خدا فرود مى ‏آیند.

۵- و به باور پاره‏اى «روح» به معنى وحى مى‏باشد و منطور این است که در آن شب، فرشتگان با وحى خدا و پیام او که در بردارنده مقدّرات و سرنوشت‏ها و برکت‏هاست فرود مى‏آیند.
گفتنى است که در آیه دیگرى «روح» به معنى وحى به کار رفته است که «و کذلک اوحینا الیک روحاً من امرنا» یعنی همان گونه که بر پیامبران پیشین وحى فرستادیم، برتو نیز اى محمّد(ص)! به فرمان خود وحى نمودیم. لذا به نظر می رسد، بدین سان آخرین دیدگاه در تفسیر آیه تأیید مى‏گردد.

در تفسیر نور نیز در این خصوص آمده است از امام صادق‏(ع) پرسیدند: آیا روح همان جبرئیل است؟ فرمود: جبرئیل از ملائکه است و روح برتر از ملائکه است. سپس این آیه را تلاوت فرمودند تنزل الملائکه والروح.
با نزول فرشتگان بر قلب پیامبر و امام معصوم در شب قدر، ارتباط زمین با آسمان، مُلک با ملکوت و طبیعت با ماوراء طبیعت برقرار مى ‏شود.

در روایات آمده است که با منکران امامت، با سوره قدر احتجاج کنید زیرا بر اساس این سوره، فرشتگان هر سال در شب قدر نازل می ‏شوند. در زمان حیات پیامبر بر وجود شریف حضرتش وارد مى ‏شدند. پس از آن حضرت بر چه کسانى نازل مى ‏شوند؟

روشن است که هر کسى نمى ‏تواند میزبان فرشتگان الهى باشد و باید او همچون پیامبر، معصوم بوده و ولایت امور بشر به عهده او باشد و او کسى جز امام معصوم نیست که در زمان ما، حضرت مهدى‏(عج) مى ‏باشد و فرشتگان در شب قدر شرفیاب محضرش مى‏ شوند.

سلام هی حتی مطلع الفجر

سلام یعنی نعمت بی نقمت، یعنی یک امر خوشحال کننده که هیچ امر مضری به همراه آن نباشد. خداوند در مورد شب قدر می فرماید «سلام هی حتی مطلع الفجر». یعنی سلام تا صبح ادامه دارد و با طلوع فجر تمام می شود.

در تفسیر نمونه ذیل ای آیه آمده است که در آخرین آیه مى فرماید: شبى است آکنده از سلامت و خیر و رحمت تا طلوع صبح (سلام هى حتى مطلع الفجر).
هم قرآن در آن نازل شده، هم عبادت و احیاء آن معادل هزار ماه است، هم خیرات و برکات الهى در آن شب نازل مى شود، هم رحمت خاصش ‍ شامل حال بندگان مى گردد، و هم فرشتگان و روح در آن شب نازل مى گردند.

بنابراین شبى است سرتاسر سلامت، از آغاز تا پایان، حتى طبق بعضى از روایات در آن شب شیطان در زنجیر است و از این نظر نیز شبى است سالم و تواءم با سلامت. پس اطلاق «سلام» که به معنى سلامت است بر آن شب (به جاى اطلاق سالم) در حقیقت نوعى از تاءکید است همانگونه که گاه مى گوئیم فلان کس عین عدالت است.

بعضى نیز گفته اند که اطلاق سلام بر آن شب به خاطر این است که فرشتگان پیوسته به یکدیگر یا به مؤمنان سلام مى کنند، یا به حضور پیامبر (ص) و جانشین معصومش مى رسند و سلام عرضه مى دارند.
جمع میان این تفسیرها نیز امکان پذیر است.

به هر حال شبى است سراسر نور و رحمت و خیر و برکت و سلامت و سعادت و بى نظیر از هر جهت.
در حدیثى آمده است که از امام باقر سؤ ال شد: آیا شما مى دانید شب قدر کدام شب است؟ فرمود: «کیف لا نعرف و الملائکه تطوف بنا فیها»، یعنی چگونه نمى دانیم، در حالى فرشتگان در آن شب در گرد ما دور مى زنند.

در داستان ابراهیم (ع) آمده است که چند نفر از فرشتگان الهى نزد او آمدند و بشارت تولد فرزند براى او آوردند و بر او سلام کردند (هود – ۶۹) مى گویند لذتى که ابراهیم (ع) از سلام این فرشتگان برد با تمام دنیا برابرى نداشت، اکنون باید فکر کرد که وقتى گروه گروه فرشتگان در شب قدر نازل مى شوند و بر مؤمنان سلام مى کنند چه لذت و لطف و برکتى دارد؟
وقتى ابراهیم (ع) را در آتش نمرودى افکندند فرشتگان آمدند و بر او سلام کردند، و آتش بر او گلستان شد، آیا آتش دوزخ به برکت سلام فرشتگان بر مؤ منان در شب قدر برد و سلام نمى شود؟

انبیای گذشته و شب قدر

ظاهر آیات سوره قدر نشان مى دهد که شب قدر مخصوص زمان نزول قرآن و عصر پیامبر اسلام (ص) نبوده، بلکه همه سال تا پایان جهان تکرار مى شود. تعبیر به فعل مضارع (تنزل) که دلالت بر استمرار دارد، و همچنین تعبیر به جمله اسمیه «سلام هى حتى مطلع الفجر» که نشانه دوام است نیز گواه بر این معنى است .به علاوه روایات بسیارى که شاید در حد تواتر باشد نیز این معنى را تایید مى کند.
صریح روایات متعدد این است که شب قدر از مواهب الهى بر این امت مى باشد، چنانکه در حدیثى از پیغمبر اکرم (ص) آمده است که فرمود: ان الله وهب لامتى لیله القدر لم یعطها من کان قبلهم» یعنی خداوند به امت من شب قدر را بخشیده و احدى از امت هاى پیشین از این موهبت برخوردار نبودند.

البته باید گفت لیله القدر در انبیای سلف بوده است ولی الزاماً در ماه مبارک نبوده است، بلکه در اوقاتی که مخصوص خودشان بوده واقع شده است یعنی آنها در سیر خود مرحله ای داشتند که به اوج قله وصل رسیده بودند. لذا در این حال حقایق بر قلب آنها وارد می شود.

این نزول حقایق در شریعت اسلام و در دوران ولایت محمدی را خداوند در یکی از شب های ماه مبارک زمضان قرار داده است و به مناسبت اتصالی که بین عالم ملک و ملکوت اتفاق می افتد، این شب لیله القدر نامیده شده یعنی آن حقایقی که در مرتبه وجود جمعی هستند تقدیر می شوند و از مجرای انسان کامل به انسان های دیگر می رسند.

منبع:مهر