«عقلانیّت و حماقت!»

 بسم الله الرحمن الرحیم
«وَ ما تَفَرَّقوا اِلّا مِن بَعدِ مَا جآءَهُمُ العِلمُ بَغیاً بَینَهُم…»
و مردم در دین راهِ تفرقه و اختلاف نپیمودند مگر پس از آن که دانشمند شدند!
(سوره شوری آیه 14)

«مالک بن نبی، بر اساس نظریه‌ی «ابن خلدون» مراحل سه گانه ی تمدن اسلامی را روح، عقل و غریزه می داند. به نظر او در ابتدای تمدن، دیانت، موجب حرکت انسان و غلبه بر غرایز می‌شود. سپس انسان به عقل و دانش می رسد و در این مرحله جنگ دانش و ارزش آغاز می‌شود و در نهایت غریزه ی بشر دوباره ظهور می کند و بر ایمان و حتّا عقل غلبه می‌کند و تمدن را نابود می کند!»     علم تمدن شناسی

اگر یک کم خوش بینانه به قیافه ی تَنبل و پُرخورمان نگاه کنیم و تصوّر کنیم که در آمفی‌تئاتر عقل و دانش نشسته ایم – چون اگر مطمئن شویم این جا که نشسته ایم نه آمفی تئاتر، که سالن رقصِ تان تان است و غرایز دارند مثل گرداب بالا می آیند، آن وقت این دو مثقال وجدان را هم کنار می گذاریم و دل به دریا می زنیم- ولی اگر وانمود کنیم هنوز در وادی عقلانیت دینی قدم می زنیم و داریم با رفیقمان مناظره می کنیم، دست کم همه چیز در حدّ حرف می ماند، مگر این که کار مناظره به دعوا بکشد؛ آن وقت خواهید دید پیش‌بینی قرآن چقدر دُرست از آب در آمده که دقیقن اشاره به همین وضعیت دارد! چون دانشمندان اجازه دارند با چُماق به جان حقیقت بیفتند و قرآن علاقمند است آن را پیش بینی کند!
در حالی که کدام دانشمندان و کدام حقیقت؟ طرف فکر می کند اگر یک باره قرآن و خدا و قیامت را از اساس انکار کند، خیلی روشن فکر است! دیده اید؟ آن دسته از آدم هایی که هر چیز خوب و مثبت را فورن باهاش مخالفت می‌کنند! مثلن می گویی صدقه و انفاق. می گویند: این‌ها خُرافات پیشا مدرن است! می گویی عبادت خدا. می گویند: « بُرو بابا، جمع کنید با این نماز روزه‌تون! اینا هَمَش داستاناییه که (آخوندا) در آوردن!» درحالی که یادش رفته است عین این حرف را از زبان کارشناسان سیاست بازِ آنورِ آبی، بارها و بارها شنیده است؛ آن قدر شنیده است که خیال کرده اصل عبارت مال خودش است! و حتا به خودش زحمت نداده است واژه هایش را یک کم جا به جا بکند… خلاصه این دسته از دانشمندان همیشه وقتی حرف شان تَه می کشد، همه چیز را به رسومات دینی و بی فایدگی اعتقاد به خدا و شیطان(!) ربط می دهند و تَهِ کار، از گِرانی و بی بند و باری و کمبود شغل به درد بخور و فساد اقتصادی و این حرف ها سر در می آورند. در حالی که بحث در باره ی حقیقت دین چیزی، و گفت‌و گو از نابسامانی های اجتماعی و اقتصادی، چیز دیگری است! اما این عالمان بالغیب و الشّهاده، ظاهرن چند ماهی می شود با ورود به شبکه های اجتماعی، اهل مطالعه شده اند و در مورد مسایل عمیق فلسفی-کلامی، روزانه چند تا مطلب جالب، به همراه عکس و خدایی ناکرده جوک و چرت و پرت مطالعه کرده‌اند. به دلیل همین وسعت و عمق مطالعات است که موقع بحث دچار اغتشاش افکار می‌شوند و همچون «مُذَبذَبینَ بَینَ ذلک»ها به عنوان آخرین دفاع، با مشت وسط میز می کوبند!  نه اینوَر و نه آنوَر:«لا إلی هؤلاء وَ لا إلی هؤلاء!». نه که فکر کنید اشکال از طبقه بندی مطالب تووی ذهنشان بوده است! نه، اشکال از موقعیت های غیر قابل پیش بینی است که برای دانشمندان در مباحثات پیش می آید! چون حضرات پروفسور خودشان را برای موقعیت های مهم آماده نکرده اند برای همین ناگهان بحث را در مرحله ی «اهمیت اعتقاد به وجود شیطان در تکامل باور دینی» رها می کنند و می روند سراغ «ناکارآمدی نظام آموزش در مقاطع ابتدایی»! که مثلن ما به بچه های مان «بابا نان داد – بابا آب داد…» یاد می دهیم، ژاپنی‌ها « من نان در می آورم- من به بابا جان نان می دهم…» یاد می دهند! بعد هم که می پرسی ژاپنی ها واقعن همین چیزها را یاد می دهند؟! می‌گویند: بله، خودمان دیدیم! تووی لاین نوشته بود!! می‌گویی آخر به آدم نمی خندند بر دارد هر حرفی را هر کجا نوشته اند بخواند و قبول کند؟ آخر شما که آدم دانش بُنیانی هستید، بچه نان را از کجا آورده که بدهد به بابا جان اش؟ لااقل حرف ات را با یک کتاب یا مقاله ی «آموزش مدارس در ژاپن» یا «…کانادا» مُستند می کردی، اَبله!!- که ناگهان مُشت شان را می برند بالا که بکوبند وسط میز! و ما هم کتاب نظام آموزشی ژاپن را می بریم بالا که… نترسید دعوایمان نمی شود! فقط در حدّ اختلاف و تفرقه مذاکره می کنیم! قرآن شریف، ناظر بر منطق احمقانه ی ما هست!
__________________
پی نوشت : مالک بن نبی، جامعه شناس مسلمان الجزایری، متولد 1905
پی نوشت : حقیقتِ احساس مذهبی با هیچ استدلالی سازگار نیست و هیچ کاری با جرم و جنایت و الحاد ندارد… چیزی است که نامعتقدان تا ابد ندیده اش می گیرند و از کنارش می لغزند…  ابله/ داستایفسکی/ ترجمه سروش حبیبی/ صفحه 357
پی نوشت : «انکار ابلیس اندیشه ای است که از فرانسه سرچشمه گرفت و فکر آسان گیرانه ایست.» همان/ صفحه 601
پی نوشت : و شعری توفانی از طاهره صفّار زاده، شاعر معنویت هزاره ی سوم:
در بین چاکران شقاوت
در کوچه های شام
با عمروعاص هنر
قرار ملاقات داشتم
– تو با علی هستی یا با ما؟
– البته با علی هستم روباه پیر البته با علی هستم
و کار در سال های بعد بدل شد به کارزار (!)

علی رضا طاهری نیا
مدیر صفحه ی هنر و ادبیات