اصول موفّقیّت در امر به معروف و نهی از منکر3

اصول موفّقیّت
در امر به معروف و نهی از منکر

3- مخاطب شناسی
یکی از مهمّ ترین مسائل در امر به معروف و نهی از منکر، مخاطب و شناخت اوست. تا انسان مخاطب خود را نشناسد، امر و نهی او نه تنها تأثیر چندانی نخواهد داشت بلکه شاید نتیجه عکس داده و موجب مفسده شود. بدین خاطر ضروری است که مخاطب و اوصافش را بشناسیم و سپس اقدام به امر به معروف و نهی از منکر وی کنیم؛ چرا که در غیر این صورت ممکن است آب در هاون کوبیده و بجای امر به معروف و نهی از منکر، خود موجبات ایجاد منکر و نابودی معروف را فراهم آوریم.
از این شماره به ذکر مواردی خواهیم پرداخت که آمر و ناهی در بحث مخاطب شناسی باید آنها را لحاظ نموده و سپس امر به معروف و نهی از منکر نماید.

1/3: تشخیص آمادگی و پذیرش مخاطب
در امر به معروف و نهی از منکر، مخاطب یک رکن به شمار می آید؛ به گونه ای که فقدان وی تحقّق امر به معروف و نهی از منکر را ناممکن می سازد. البتّه مخاطب می تواند فرد، جمع، یک ملّت و یا ملّت‌ها، شخصیّت های حقوقی و حتّی دستگاه حکومتی باشد. بنابراین آمر و ناهی باید تلاش کند تا حدّ امکان آشنایی لازم را نسبت به ویژگی‌های مخاطب بدست آورد. این ویژگی‌ها می تواند شرایط روحی و روانی، ویژگی های فرهنگی و قومی، آداب و رسوم ملّی و … باشد. در بسیاری از موارد وقتی با افرادی که به تلقّی ما اندیشه ای غیر از اعتقادات ما و رفتاری غیر از منش ما را پذیرفته اند مواجه می‌شویم، احتمال دارد دچار احساسات شده و گفتار و کردار آنان را ناشی از لجاجت و عناد تصوّر کنیم. چه خوب است که کمی بیندیشیم و خود را بجای آنان قرار داده و فکر کنیم اگر ما هم شرایط روانی و محیطی (خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، تحصیلی و …) آنان را داشتیم، آیا مثل آنان نمی اندیشدیم؟ بنابراین باید از شتاب در قضاوت و داوری درباره مردم بپرهیزیم و معیار سنجش افراد را محیط و طرز تفکّر آنان قرار دهیم، آنگاه با رعایت مصلحت و روش متناسب با شخصیّت او به درمان و اصلاحش بپردازیم.

ممکن است با یکی صحبت ابتدایی و کوتاه کافی باشد و با دیگری سخن استدلالی ضروری به نظر برسد. با یکی با زبان احساس باید سخن گفت و با دیگری به وسیله داستان و با شخصی دیگر به طریقی دیگر. ناصح واقعی کسی است که با هر کس به اندازه ظرفیّت اندیشه او صحبت کند. کسانی در امر به معروف و نهی از منکر موفّق هستند که شرایط روحی و روانی مخاطبانشان را در نظر بگیرند.

حسین ناطقی