ضیافت همیشگی
بدون تردید یک ماه روزه‌داری و مبارزه عملی با هواهای نفسانی، تأثیر بسیار عمیقی در روح و روان و سلامت جسمانی انسان دارد؛ امّا چه کنیم روزه ما اثرش بر نفس و جان باقی بماند؟
در مرحله نخست باید بکوشیم تا روزه ما کامل و واقعی باشد و آن گاه اثر آن تا سال آینده بلکه برای همیشه باقی می‌ماند.
امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «هرگاه روزه دار هستی، پس باید گوش و چشم تو از حرام به دور و جوارح و اعضای تو از زشتی‌ها پاک باشد و باید کارهای بیهوده و لغو را از خود دور کنی… لازم است بر تو حلم و وقار و خشوع روزه واقعی [زیرا روزه‌دار واقعی کسی است که] کاملاً مراقب و مواظب تمامی شئون زندگی‌اش باشد تا کوچک‌ترین نواقص شرعی، عرفی و اخلاقی از او مشاهده نگردد… روزه‌دار باید در حد امکان، سکوت و خاموشی را اختیار کند؛ مگر ذکر خدا و بیان نیازمندی‌هایش؛ از قهقهه و بلند خندیدن بپرهیزد؛ زیرا خداوند بر خنده‌های قهقهه خشم دارد».1
از این سخنان پر معنای پیشوای ششم(علیه‌السّلام) استفاده می‌شود که روزه وقتی کامل است و ما روزه‌دار واقعی محسوب می‌شویم که این عمل، فقط خودداری از خوردن و آشامیدن نباشد؛ بلکه همه اعضا و جوارح ما روزه‌دار باشند و چنین روزه‌ای، کامل و واقعی است و طبعاً اثر آن پایدار خواهد بود.
علاوه بر آن چه گفته شد، دو عمل مهمّ دیگر باید انجام دهیم تا اثر روزه تا ماه مبارک رمضان بعدی باقی بماند که عبارتند از:
1. پرهیز از آن چه که موجب زایل شدن اثر روزه می‌شود. علت غایی روزه، دست‌یابی به «تقوا» (دوری از گناه) است؛ زیرا گناه با هدف روزه منافات دارد و ما هنگامی می‌توانیم از اثر روزه (تقوای الهی) به طور مستمرّ بهره‌مند شویم که رفتارمان همسو و هم جهت و در راستای پرهیزگاری باشد.
2. علاوه بر اجتناب از گناه باید ارتباط خود را با آن چه در ماه مبارک رمضان انجام داده‌ایم، قطع نکنیم؛ یعنی برای تقویت آثار روزه، گاهی روزه بگیریم؛ البته این روزه‌ها واجب نیست، ولی از نظر کیفیت باید به همان صورتی باشد که در ماه مبارک رمضان روزه می‌گیریم؛ یعنی همه اعضا و جوارح ما روزه باشند.
بنابراین استواری عمل و مداومت بر آن موجب می‌شود تا اثر آن عمل باقی بماند. امام باقر(علیه‌السّلام) فرمود: «دوست داشتنی‌ترین عمل نزد خداوند عملی است که بنده آن را ادامه دهد؛ هر چند اندک باشد».2 و یکی از دلایل استمرار عمل، حفظ و بقای اثر آن است. از نظر علمی و تجربی نیز این حقیقت ثابت شده است که برای ماندگاری یادگیری و نهادینه شدن صفات اخلاقی و معنوی، یک فرآیند دو مرحله‌ای را باید طی کرد؛ یکی شکل‌گیری و دیگری تثبیت و بقا.
هر مهارتی که انسان به دست می‌آورد، برای تثبیت و بقای آن باید ارتباط خود را با آن مهارت -اگر چه به صورت اندک- حفظ کند. این مطلب در مورد مسائل معنوی و اخلاقی نیز صدق می‌کند؛ یعنی اگر بخواهیم اثرات ماه مبارک رمضان، نه تنها تا ماه رمضان بعدی حفظ شود، بلکه به عنوان یک سرمایه معنوی برای همیشه باقی بماند، باید ارتباط خود را با این ماه حفظ کنیم. نگه داشتن این ارتباط ممکن نیست مگر با انجام دادن همان اعمالی که در ماه رمضان انجام می‌دادیم.
از این رو توصیه شده است که بعد از ماه مبارک رمضان، گاهی روزه بگیرید و تلاوت قرآن را -هر چند روزی یک صفحه- قطع نکنید و دعاهای مربوط به ماه‌های بعد از رمضان را هر روز بخوانید؛ سیره عملی بزرگان دین مانند پیامبر و ائمه (علیهم‌السّلام) همواره این بود که بعضی از روزها را روزه می‌گرفتند و توصیه می‌کردند که حداقل هر ماه سه روز(اول، وسط و آخر ماه) روزه بگیرید و حداقل هر روز پنجاه آیه قرآن را تلاوت کنید و… . این سیره و سفارش‌ها برای استمرار و بقای آثار ماه مبارک رمضان و تبدیل آن حالات معنوی به صفات و ملکات ماندگار و همیشگی است؛ به گونه‌ای که این آثار، جزء وجود و شخصیت انسان شود و همواره رفتارهای او را تحت تأثیر قرار دهد.
1. بحارالانوار، ج 96، ص 292.
2. اصول کافی، ج 3، ص 129، ج2
تهیه شده در گروه معارف