خواجه عبدالله انصاری

ارمغانی معنوی برای مخاطبان اهل معنا
«الهی اگر کاسنی تلخ است از بوستان است و اگر عبدالله مجرم است از دوستان است»

با توکل به امداد از حضرت حق جل و اعلی قصد دارم در این نوبت پیرامون یکی از چهره های درخشان عرفان و ادیبان کامل و واقف و معتقد به شریعت ناب اسلامی مطالبی هر چند کوتاه و به عنوان ورقی از دفتر معرفت یافتگان مکتب عرفان، جناب خواجه عبدالله انصاری در حد حوصله ی نشریه قلمی بزنم. شایسته عارفِ کامل العیاری که نه به خاطر رباعیات شور انگیزی که تعدادش هم اندک است و مناجات نامه اش بلکه از آن جهت که در فنون مختلف، از شعر و نثر و کلام، مرتبه ای عالی دارد و در عرفان و تصوف از محضر بزرگانی چون ابوالحسن خرقانی بهره ها برده و با ابوسعید ابوالخیر مراوداتی داشته. باری آن بزرگوار به سال 396 و از تبار خانواده ای شریعت مدار در هرات متولد شد و خیلی زود به جمیع کمالات آراسته گشت و در همان جا هم رحلت فرمود. یکی از آثار بسیار ارجمند و ارزشمند او تفسیر عرفانی قرآن مجید در ده جلد به نام کشف الاسرار از این عارف کامل بر جاست که با شرح و تفصیل امام احمد میبُدی و به صورت فنی و آراسته به احادیث عربی و اصطلاحات فقهی موجود می باشد و از طرفی از آن جا که حجم کتاب در ده جلد، با پیچیدگی های فنی، دشواری هایی داشت لذا دانشمند محترم و فقید حبیب الله آموزگار اراده کردند این ده جلد را در دو جلد خلاصه فرمایند و زحمت مقدمه را هم آقای علی اصغر حکمت تعهد فرمودند و سرانجام با پایمردی و همتی کم نظیر، آن دانشمند ارجمند و فاضل با درایت، ده جلد را در دو جلد خلاصه فرمودند و مهمتر آن که احادیث و آیات قرآنی را به فارسی برگرداندند که بی تردید فهم و درک آن برای طالبان و علاقمندان کار را سهل و آسان کرد.
لازم به ذکر است که آقای آموزگار در مقدمه ی تفسیر می نویسند: «در نهایت کار متوجه شدم باید این مهم را بر سه بخش سامان دهم:
1) سوره های قرآن
2) کلمات قرآن
3) حروف قرآن و رموز در سوره ها
که جمعا بخش یکم را تشکیل می دهند. بخش دوم: لطایف قرآن است. مثلا ذکر این که قرآن مایه ی درک حقیقت و بیان جلال الوهیت است که چنین کاری در تفسیر عرفانی مطالب را روشن تر و شیرین تر می کند. از این روی این بخش را پیشبازِ تفسیر قرآن و بر اصل تفسیر و متن آن مقدم کردم. در فصل دوم مطلب مهمی باید جای می داشت و آن نام داناترین مفسر قرآن از صحابی حضرت رسول (صلوهُ الله) بود. در این مورد ابن عباس می گوید: علی (ع) علم را از پیامبر آموخت و پیامبر (ص) علم را از خدایش آموخت. پس علم علی (ع) علم پیامبر(ص) و علم پیامبر علم خداست. از این جهت به شهادت همه ی صحابی نزدیک به پیامبر(ص) تنها علی (ع) صلاحیت تفسیر و تاویل قرآن مجید را می توانست داشته باشد.
ابن عباس می گوید: علم من در برابر علم علی (ع) مثل قطره است در برابر دریا.
بخش سوم: تفسیر قرآن را چه کسانی رصد می کنند و حکمت آیات محکم و متشابه چیست؟
ابن عباس به نقل از امام علی (ع) می گوید تفسیر قرآن چهار نوع است:
1 – تفسیری که علما می کنند.
2 – تفسیری که عرب می کند.
3 – تفسیری که همه باید بدانند (احکام حرام و حلال)
4 – تفسیری که جز خداوند نمی داند.»
آنچه به صورت مقاله تقدیم می شود با استفاده از مقدمه ی تفسیر عرفانی قرآن است به قلم حبیب الله آموزگار جلد یکم.
و اما خواجه عبدالله انصاری به غیر از تفسیر عرفانی که نام بردم آثار دیگری دارد که به رسایل مشهورند و به نثر موزون شبیه نثر مسجع می باشد و عبارتند از:
الف) مناجات نامه ب) نصایح ج) زادالعارفین د) کنز السالکین
ح) قلندر نامه ه) محبت نامه و) هفت حصار ز) رساله ی دل و جان ک) رساله ی واردات ل) الهی نامه
و باز لازم به ذکر است که از خواجه عبدالله رباعیاتی در دست است که در رسالاتش آمده است. و ما در این فرصت، به درج یک رباعی از او اکتفا می کنیم؛

در عشق تو گه مست و گهی پست شوم
وز یاد تو گه نیست، گهی هست شوم
در پستی و مستی ار نگیری دستم
یکبارگی ای نگار از دست شوم

و به عنوان حسن ختام نمونه ی کوتاهی از نثر او را مرور می کنیم؛
الهی روزگاری تو را می جستم و خود را می یافتم اکنون که خود را می جویم تو را می یابم.
الهی یقینی ده که در شک و ریا نبود، و علمی ده که بی برق و ضیا نبود.
الهی دلی ده که شوق طاعت تو را افزون کند و علمی ده که در آن آتش هوی و هوس نباشد.
الهی دیده ای ده که ربوبیت تو بیند و دلی ده که غیر عبودیت تو نبیند.
الهی همه را از فکر شیطان نگاه دار، و ما را از کید نفس آگاه دار!

منابع: نفحات الانس – ریاض العارفین – مقدمه ی تفسیر عرفانی قرآن خواجه عبدالله
والسلام علی عبادالله الصالحین

به قلم استاد قاسم اشراقی عضو انجمن ادبی فانوس