تب مالت (بروسلوز)

مقدمه و اهمیت موضوع

تأمین سلامت و ارتقای سطح بهداشتی جامعه یکی از اصول برنامه های اجتماعی و اقتصادی کشور می باشد، که با کاهش بیماری ها و معلولیت های ناشی از آن و پرورش انسان هایی با توانایی بالای جسمی و روحی و جامعه سالم شکل خواهد گرفت.

بیماری تب مالت در حیوان به نام بیماری سقط جنین واگیر موسوم می باشد و با نام های دیگری نظیر تب مواج، تب دیوانه و تب مدیترانه ای نیز نامیده می شود.

امروزه تب مالت در کشور ما یکی از شایعترین بیماری های مشترک انسان و دام بوده و به عنوان یکی از مشکلات اقتصادی ـ بهداشتی جامعه نیز مطرح می باشد. صدمات اقتصادی این بیماری در دام ها، منحصر به سقط جنین، کاهش وزن و کمبود شیر نبوده، بلکه مانع تجارت بین المللی به عنوان مسأله ای عمده در اقتصاد دولت ها به حساب می آید.

عامل بیماری

عامل بیماری به نام بروسلا، یک کوکو باسیل کوچک، غیر متحرک، گرم منفی و بدون اسپور می باشد که در محیط هوازی رشد می نماید. در مقابل خشک شدن نسبتاً مقاوم بوده و مدت طولانی در دمای پایین و مواد بیولژیکی زنده می ماند. مواد ضد عفونی کننده مانند فرمالوئید، هیپوکلریت، فنل و… ارگانیسم را از بین می برند. این میکرب با پاستوریزاسیون نیز کشته می شود.

وضعیت بیماری در جهان

بیماری در تمام جهان، به خصوص در کشورهای اطراف مدیترانه (اروپای جنوبی، شمال و شرق آفریقا)، خاورمیانه، هندوستان و آسیای مرکزی مشاهده می شود. تا به حال 17 کشور (جزایر دریای مانش، نروژ، سوئد، فنلاند، دانمارک، سوئیس، چک و اسلواکی، رومانی، انگلستان، ولز، اسکاتلند، هلند، ژاپن، اتریش، لوکزامبورگ، قبرس، بلغارستان، ایسلند و مجمع الجزایر ویرجینیا) این بیماری را ریشه کن کرده اند.

وضعیت بیماری در ایران

این بیماری در ایران، از سالیان پیش، به صورت بومی وجود داشته و نخستین بار بروسلا توسط کارشناسان انستیتو پاستور ایران در سال 1311، از خون یک بیمار جدا شد. از آن سال به بعد پژوهش های زیادی به منظور تعیین تنگناها و مشکلات مربوط به این بیماری صورت گرفته و پیشرفت های قابل ملاحظه ای در زمینه تهیه انواع واکسن های دامی بروسلا به دست آمده است. نتیجه کلی آخرین بررسی ها نشان می دهد:

1ـ بیماری در تمام سنین وجود دارد، ولی وفور آن در سنین 45- 15 سالگی می باشد. یعنی نیروی فعال و کارآمد کشور در معرض خطر این بیماری هستند.

2ـ بیماری در هر دو جنس دیده می شود، ولی با اختلاف کمی در مردان (55%) بیشتر از زنان (45%) می باشد.

3ـ این بیماری را نمی توان منحصراً یک بیماری شغلی محسوب نمود، ولی شغل به عنوان یک عامل خطر در ابتلا به بیماری مطرح می باشد.

4ـ این بیماری در تمام فصول وجود دارد، اما در فصل بهار و تابستان، یعنی فصل زایش و شیردهی دام ها بیشتر دیده می شود.

5ـ پراکندگی بیماری در استان های مختلف کشور به شرح زیر می باشد:

الف) استان های با آلودگی شدید (بروز بیش از 225 درصد هزار):

لرستان، ایلام، همدان

ب) استان های با آلودگی متوسط (بروز کمتر از 225 درصد هزار و بیشتر از 114 درصد هزار):

چهار محال و بختیاری، مرکزی، کرمانشاه

ج) استان های با آلودگی کم (بروز کمتر از 114 درصد هزار):

آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، کردستان، فارس، اصفهان، خوزستان، زنجان، مازندران، سمنان

وضعیت بیماری در گلپایگان

این بیماری در گلپایگان، از سالیان پیش، به صورت بومی وجود داشته .به عبارتی شغل مردم منطقه،نگهداری دام در محل سکونت،ووجود بیماری در دام این بیماری را یکی از معظلات شهرستان نموده است تاجایی که همه سال تعداد 100 نفر از افراد جامعه بیمار وتحت درمان قرار میگیرند.

راه های سرایت بیماری

این بیماری به سه طریق از دام به انسان منتقل می شود:

1) مصرف محصولات لبنی خام یا غیر پاستوریزه، به ویژه شیر خام، پنیر تازه و خامه؛

2) از راه خراش پوست و تماس مستقیم با خون و گوشت تازه حیوان آلوده؛

3) از راه استنشاق هوای آلوده به گرد و خاک آغشته به مدفوع و ادرار دام اصطبل و آزمایشگاه.

راه های دیگر انتقال بیماری تب مالت، شامل پاشیدن اتفاقی واکسن زنده بروسلا به داخل چشم حین واکسیناسیون حیوان یا پاشیدن مایع آمینوتیک حیوان بیمار موقع زایمان به چشم و بینی یا دهان دامپزشک، و بالاخره از طریق انتقال خون و پیوند مغز استخوان می باشد.

انتقال بیماری بروسلوز از انسانی به انسان دیگر، از طریق آمیزش جنسی، به دلیل وجود میکروارگانیسم در اسپرم انسان احتمال دارد. در شیر مادران شیرده نیز می توان ارگانیسم را پیدا کرد و ممکن است بیماری به شیرخوار منتقل گردد.

در روستاها و عشایر ایران بین چادرها و کلبه های روستاییان و محل نگهداری گوسفندان فاصله چندانی وجود ندارد. نوازش نوزاد دام توسط کودکان و مصرف محصولات لبنی به خصوص آغوز از علل شایع انتشار تب مالت در ایران می باشد. ذبح دام های آلوده در کشتارگاه ها می تواند موجب انتشار بیماری شود. دام های آلوده باید در کشتارگاه های مجهز و بهداشتی ذبح گردند و ضروری است که در فریزر نگهداری شوند تا امکان آلودگی آن ها از بین برود.

طبق مطالعات دکتر ف ـ اعیان روی کنه ها، به علت توزیع جغرافیایی بالا، این انگل نقش مهمی در همه گیری شناسی تب مالت در ایران دارد. در این رابطه می توان نمای زیر را نشان داد:

دوره کمون

در شرایطی که برخورد با عفونت دائمی باشد، چه از راه استفاده از لبنیات آلوده و چه در اثر شغل مخصوص، تعیین زمان دقیق پیدایش عفونت و لذا دوره کمون غیر ممکن خواهد بود. اما در مواردی که عفونت به دنبال یک تماس مجزا بوده، دوره کمون اغلب بین 1 تا 3 هفته می باشد. گاهی اوقات بین 6 تا 17 ماه نیز گزارش شده است.

علائم بیماری

علائم بیماری متنوع بوده و دارای چهره های گوناگون می باشد و بر اساس شدت بیماری به اشکال حاد، تحت حاد و مزمن بروز می نماید. به طور کلی، علائم عبارتند از: درجه حرارت بین Cْ5/39 ـ 5/37 که در اوج لرز به 41 درجه سانتیگراد نیز می رسد، عرق فراوان، لرز، سردرد، خستگی، بی اشتهایی، بی حالی، ضعف عمومی، کاهش وزن، درد مفاصل و کمر دردهای شکمی و بزرگ شدن کبد و طحال.

1) نوع حاد: در این شکل، بیمار گرفتار لرز ناگهانی، درد عمومی بدن به خصوص درد پشت بوده و عرق شدید دارد. بیمار اشتهای خود را از دست داده و از ضعف و سستی شکایت می کند.

2) نوع تحت حاد: اغلب اوقات در این نوع، حالت تب دار اولیه وجود نداشته و آغاز آن بی سر و صدا می باشد. ولی گاهی به دنبال مرحله تب دار حاد شروع می شود. شکایت اصلی بیمار از ضعف و خستگی می باشد.

3) نوع مزمن: در این حالت، علائم بیماری بعد از یک دوره تب دار برای سال ها باقی می ماند.

درمان

رژیم های درمانی گوناگونی برای درمان بیماران مبتلا به تب مالت توصیه شده که بر طبق نظر پزشک تجویز می گردد. ولی باید توجه داشت که حداقل دوره درمان 8 هفته می باشد و حداکثر آن بستگی به نظر پزشک معالج دارد. لازم به ذکر است که درمان تک دارویی در مورد تب مالت به جز در ماه اول و آخر بارداری توصیه نمی شود.

کنترل و پیشگیری بیماری در کشور

ارائه خط مشی و انتخاب روش های عملیاتی مناسب با استفاده از امکانات شبکه های بهداشتی ـ درمانی کشور، بر اساس بیمار یابی، تشخیص به موقع بیماری، درمان مناسب، افزایش آگاهی در زمینه راه های سرایت و پیشگیری بیماری و هماهنگی بین بخشی با ارگان های ذی ربط به عنوان هدف کاربردی برنامه عملیاتی مبارزه با این بیماری به شمار می رود. اهداف کلی این برنامه عبارتند از:

1) کاهش میزان بروز و شیوع بروسلوز در دام؛

2) کاهش میزان بروز بروسلوز در انسان.

به منظور دستیابی به اهداف مذکور، استراتژی های زیر مد نظر می باشند:

1) تقویت و گسترش هماهنگی بین بخشی با سازمان های ذی ربط؛

2) تأمین و تقویت تولیدات داخلی واکسن دام ها علیه بروسلوز؛

3) تقویت کنترل کیفی واکسن های مورد نیاز؛

4) تقویت و استقرار زنجیره سرما در سطوح مختلف نگهداری واکسن؛

5) تأمین غرامت مناسب برای دام آلوده و امکانات پشتیبانی؛

6) کشتار به موقع و کنترل کشتار دام های آلوده؛

7) جلوگیری از تردد بدون مجوز دام ها؛

8) سنجش اثر بخشی واکسن در دام؛

9) نظارت کیفی مواد لبنی در مراحل تهیه، تولید و توزیع؛

10) آموزش کادر غنی بخش بهداشت و دامپزشکی؛

11) آموزش عمومی جامعه؛

12) تعیین شیوع و بروز بیماری در دام و انسان.

توصیه های بهداشتی در کنترل تب مالت

ارسال شیر تمام دامداری ها به کارخانه های شیر پاستوریزه؛

نگهداری پنیر تازه در آب نمک حداقل 2 ماه؛

خودداری از تهیه پنیر و خامه از شیر حیوان های آلوده؛

ممانعت از ورود دام های تازه خریداری شده به داخل گله سالم قبل از اطمینان از سلامت آن ها؛

واکسیناسیون دام ها و ضد عفونی و بهداشتی کردن اصطبل ها؛

ضدعفونی کردن پوست دام در دباغی ها قبل از انجام عمل دباغی؛

شستشوی دست ها و شستشو و ضد عفونی کردن لباس های مخصوص کار در دامداری ها و کشتارگاه ها.

کنترل و پیشگیری بیماری در شهرستان گلپایگان به روش SHIP  که از 3 ماهه اخر سال 93 شروع شده است گامی در جهت ارتقائ سطح سلامت جامعه وکنترل بیماری است.

.

نویسنده : علی کریمی ،کارشناس مسئول مبارزه با بیماریهای شهرستان گلپایگان