اصول موفّقیّت در امر به معروف و نهی از منکر 2

2- اولویّت بندی
2/2: معروف ها و منکرهای ریشه ای
برخی معروف ها ریشه و سرچشمه سایر معروف ها و نیکی ها بوده و برخی منکرها نیز ریشه و منشأ سایر منکرها و گناهان می باشند. با شناخت این معروف ها و منکرهای ریشه ای می توانیم در انجام امر به معروف و نهی از منکر دست به رتبه بندی بزنیم و چنین معروف ها و منکرهایی را در اولویّت قرار دهیم. در این شماره به برخی از این موارد اشاره می کنیم.
الف) معروف ها
– حکومت اسلامی: تشکیل حکومت اسلامی که بستر را برای اجرای بسیاری از احکام دین فراهم می نماید، یکی از مهمّ ترین معروف ها و بلکه مهمّ ترین معروف محسوب می شود. هرگونه تلاش در راستای حفظ و تقویت آن نیز یک معروف بسیار مهمّ به شمار می آید.
– عدالت: برقراری عدالت در همه عرصه های فردی، اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، قضایی و … از جمله معروف هایی است که زمینه بسیاری از معروف های دیگر را فراهم می کند. در صورت اجرای عدالت، افراد به حقوق خود خواهند رسید و زمینه بروز و ظهور بسیاری از ناهنجاری ها نیز از بین می رود. امام صادق(ع) می فرمایند: «اگر عدالت در میان مردم برقرار شود، همه بی نیاز می شود و به اذن خداوند متعال، آسمان روزی خود را فرو می فرستد و زمین برکت خویش را بیرون می ریزد»(کافی، ج 3، ص 568).
– صداقت: ارزش و فضیلت صداقت و راستگویی در میان انسان ها و جوامع مختلف بر کسی پوشیده نیست. آیات و روایات فراوانی که در دست ما موجود است، راستگویی را در زمره شریف ترین ارزش های اخلاقی قلمداد می کند. از باب تبرّک فقط به یک حدیث بسنده می نماییم که امیر مؤمنان امام علی(ع) می فرمایند: «صداقت مایه درستی هر چیزیست»(غرر الحکم، حدیث 1115).
ب) منکرها
– جهل و غفلت: یکی از مهمّ ترین منشأ گناهان و نافرمانی خداوند، جهل و غفلت انسان است. جهل و نادانی به ارزش های وجودی انسان، جهل به آثار ارزنده پاکدامنی و عفاف، جهل به عواقب گناه و جهل به اوامر و نواهی الهی باعث ارتکاب بسیاری از گناهان می شود. همچنین غفلت از مقام خود، غفلت از عظمت، علم، حکمت و لطف خداوند و نعمت های بی شمار او و غفلت از مضرّات و عواقب گناهان، به آسانی انسان را به وادی معصیت و نافرمانی می کشاند.
– کبر، حرص و حسد: این سه رذیله اخلاقی می تواند زمینه ساز سایر گناهان فردی و اجتماعی شوند. امیر مؤمنان(ع) می فرمایند: «حرص و خودبزرگ بینی و حسد، انگیزه هایی برای در افتادن به گناهان است»(نهج البلاغه، حکمت 371). کم نیست داستان های قرآنی و حکایات تاریخی که افراد به خاطر یک حسادت یا تکبّر یا حرص دست به قتل، دزدی و … زده اند.
– دروغ: این خلق نکوهیده از بدترین معایب و زشت ترین گناهان و منشأ بسیاری از مفاسد است تا آنجا که یکی از گناهان کبیره به شمار می رود. قرآن کریم و روایات معصومین(ع) به شدّت آن را مورد مذّمت و نکوهش قرار داده اند. دروغ زمینه بسیاری از گناهان دیگر می باشد؛ به طوری که اگر همه گناهان در یک فضا موجود باشند، کلید مورد نیاز برای ورود به این فضا دروغ است. دروغ، انسان را در نزد مردم بی اعتبار می کند، اعتماد عمومی را سلب می نماید و جامعه را دچار نفاق می سازد. در روایتی نقل شده که مردی صحرانشین از رسول خدا(ص) تقاضای نصیحت کرد. حضرت نیز به او توصیه کرد که دروغ نگوید. آن مرد اظهار کرد که عمل به همین یک نصیحت، او را از تمام گناهان بازداشته است؛ زیرا با هیچ گناهی روبرو نمی شده مگر این که به یادش می افتاده که اگر آن گناه را انجام دهد و کسی از او بپرسد که چه کردی، باید راستش را بگوید و مردم را از گناهش آگاه سازد. بنابر این از ترس این مطلب از آن گناه دست می کشیده است(المیزان، ج 6، ص 251).
– موادّ مخدّر و مشروبات الکلی: موادّ مخدّر و مشروبات الکلی، مبانی اعتقادی و اخلاقی انسان را سست می کند و موجب گسترش فساد در اجتماع می شود. ویرانگری های حاصل از استعمال و اعتیاد به انواع موادّ مخدّر، زمینه ساز سقوط بسیاری از ارزش ها و هنجارهای فرهنگی و اخلاقی شده و سلامت افراد جامعه را بطور جدّی به مخاطره می اندازد. پدیده شوم قاچاق موادّ مخدّر بیش از آن که فعّالیّتی سوداگرانه و تجاری باشد، ابزاری مؤثّر و کارآمد برای گسترش سلطه صاحبان زور و قدرت جهان است. تحلیلگران مسائل سیاسی و اجتماعی بر این باورند که در تهاجم فرهنگی، پدیده موادّ مخدّر مهم ترین عامل تباهی و انحطاط اخلاقی جوامع به ویژه جوانان به شمار می رود. مشروبات الکلی نیز به مرور عقل انسان را از او می گیرد و در نتیجه با زوال این گوهر وجودی، ممکن است دست به هر عمل زشت و جنایتی بزند. آدم کشی، سرقت، غصب اموال مردم، خیانت به نوامیس سایرین، ترک طاعات و عبادات و ده ها کار حرام دیگر در انتظار یک انسان فاقد عقل و شعور است.
گفتنی است می توان نقطه مقابل برقراری حکومت اسلامی و عدالت را نیز در ردیف منکرات ریشه ای ذکر کرد. بدین ترتیب که هر گونه اقدام در جهت تضعیف و براندازی حکومت اسلامی و تبعیض و بی توجّهی به اجرای عدالت از منکرات بسیار بزرگ محسوب می شود.
حسین ناطقی