مصرف داروها در ماه مبارک رمضان

یکی از دغدغه های بیماران مجاز به روزه داری (طبق نظر پزشک) چگونگی مصرف داروها می باشد . مرکز اطلاع رسانی دارو با توجه به رسالت خود در راستای ارتقای سطح سلامت جامعه مصمم است با توصیه های ساده اما کارآمد در زمینه مصرف داروها به افزایش سطح سلامت روزه داران محترم و ایجاد شرایطی مناسب جهت انجام فریضه دینی کمک نماید .

در ایام روزه داری بیماران هرگز نباید وعده های دارویی خود را خودسرانه حذف نمایند چرا که قطع یکباره برخی داروها بسیار خطرناک بوده و همچنین تغییر تعداد دفعات و زمان مصرف دارو می تواند باعث تغییر اثربخشی دارو و ایجاد اختلال در روند درمان شود. بنابراین بیماران قبل از هر اقدامی حتمأ باید با داروساز و پزشک معالج خود در این زمینه مشورت نمایند .

انتخاب دارو و راههای مناسب مصرف آن نیاز به هماهنگی پزشک و داروساز دارد اما به طور کلی راه های تجویز غیر خوراکی زیر سبب ابطال روزه نمی شود:

1- قطره های چشم و گوش و بینی به شرطی که دارو به حلق نرسد .

2- تمامی مواردی که دارو از طریق پوست جذب بدن می شوند مثل: کرم ها، پمادها و پلاستر های ) نوارچسب ( حاوی مواد دارویی

3- استعمال از طریق واژینال (شیاف ، قرص و کرم)

4- آمپول های با تزریق زیر پوستی، عضلانی، مفصلی یا وریدی به استثنای تغذیه از راه وریدی، سرم و آمپول های تقویتی

5- شیاف ها و پمادهای رکتال ( مقعدی)

-6  دهان شویه ها و غرغره ها واسپری های تنفسی

تذکر : موارد فوق الذکر با  فتوای اغلب مراجع دینی مطابقت دارد.

در صورت نبود اشکال غیر خوراکی دارو به منظور جایگزینی، به طور معمول دو نوع زمان بندی دوزهای دارویی با توجه به شرایط موجود در ماه رمضان مورد استفاده قرار می گیرد :

1- دوز منفرد در طول شبانه روز :

نحوه مصرف دارو در این نوع درمان در طول ماه رمضان تغییری نمی کند چرا که این روش تداخلی با روزه داری ندارد.

 تذکر1 :در صورتی که لازم است دارو با معده خالی مصرف شود، بهترین زمان مصرف یک ساعت قبل سحری یا دو ساعت بعد افطار می باشد .

2- دوز چندگانه در طول شبانه روز :

– بیمارانی که روزی دو بار دارو مصرف می نمایند، می توانند داروهای خود را در فاصله بین افطار تا سحر استفاده کنند.

-بیمارانی که مجبور به مصرف دارو به دفعات بیشتر از دو بار هستند بهتر است از روزه داری صرف نظر نمایند مگر اینکه  در مواردی خاص ممکن است با جایگزینی داروهای این بیماران با انواع طولانی اثر آنها و یا تعویض دارو با یک داروی مشابه با نیمه عمر طولانی تر امکان روزه داری برای این بیماران را فراهم نمود.به عبارت دیگر اولویت بندی جایگزینی دارو به ترتیب 1- فرآورده آهسته رهش همان دارو 2- داروی مشابه از همان خانواده با نیمه عمر طولانی تر 3- دارویی با همان اثر با مکانیسم دیگر با نیمه عمر طولانی تر می باشد.

تذکر2 : فرمولاسیون های آهسته رهش همراه با غذای چرب که مصرف زیادی در ماه رمضان دارند تاخیر درجذب بسیار بیشتری نسبت به فرمولاسیون عادی نشان می دهند در نتیجه اثر دارو هم با تاخیربیشتری  بروز می نماید.

– آنتی بیوتیکها از جمله داروهایی هستند که حتمأ باید در زمان مشخص خود مصرف شوند و امکان تغییر ساعت آنها وجود ندارد اما ممکن است با در نظر گرفتن نوع بیماری، آنتی بیوتیکی انتخاب شود که با برنامه روزه داری تداخل پیدا نکند .

در تمام موارد فوق الذکر مشاوره با داروساز و پزشک معالج بیمار الزامی است.

توصیه های غذایی مرتبط با مصرف دارو ( علاوه بر تذکرات 1 و2 می توان به موارد زیر اشاره نمود) :

به صورت کلی تغییر الگوی مصرف غذا می تواند باعث کاهش، افزایش و یا تأخیر در جذب  ودر نهایت تغییر در غلظت پلاسمایی، اثر بخشی و عوارض دارو شود.این مشکلات به خصوص در مورد داروهایی با محدوده درمانی باریک مانند وارفارین و دیگوکسین بسیار حائز اهمیت است. (در مورد بیماران مصرف کننده این قبیل داروها توصیه بر صرف نظر کردن از روزه داری است.) همچنین تغییر عادات غذایی منجر به تغییراتی در فرآیندهای فیزیولوزیک ومتابولیک بدن ودر نتیجه تغییر در میزان وسرعت متابولیسم و دفع داروها خواهد شد که لازم است علائم حیاتی مربوط به بیماری با دقت بیشتر وفواصل کوتاهتر کنترل شوند.

معمولأ حجم وعده غذای مصرفی در ماه رمضان نسبت به وعده معمولی در سایر اوقات بیشتر است و این نکته حتمأ باید مدنظر قرار بگیرد چون حجم بالای غذا طبیعتأ باعث تأخیر در جذب اکثر داروها می گردد .  همچنین گرسنگی القا کننده ی آنزیمی وسیری مهارکننده آنزیمی است به همین دلیل ممکن است در اثربخشی و عوارض دارو با مصرف بعد از  سحر و افطار تفاوت هایی را شاهد باشیم.

در مورد  مصرف داروهایی که بعد از غذا تجویز می شوند باید به این نکته توجه داشته باشیم که در صورت مصرف بعد از سحری احتمال بروز عوارض تحریک گوارشی نسبت به مصرف بعد از افطار بیشتر است.

  از آنجا که مصرف کافی آب و مایعات نقش مهمی در دفع داروها و متابولیت های ناشی از آنها دارد، لازم است در فاصله افطار تا سحر به میزان کافی آب و مایعات به بدن روزه داران برسد که به تأمین نیاز بدن روزه داران به مایعات، به خصوص در زمانی که ماه مبارک رمضان در فصل گرما قرار دارد نیز منجر می شود.البته باید توجه داشت که تانن موجود در چای مصرفی در وعده  سحری و افطار با فلزهای دو ظرفیتی مثل آهن و روی و کلسیم  ترکیب شده و مانع جذب این داروها می شود بنابراین مصرف این قبیل داروها نیازمند رعایت فاصله دو ساعته با چای میباشد.

دکتر فروغ ناعمی – فرزانه قنوات

واحد دارویی شبکه بهداشت ودرمان گلپایگان