دروغ، تهمت یا حسن ظنّ، کدام مانع پیشرفت؟

پیش پیامبر می آمدند و از یکدیگر بدگوئی می کردند و چیزهایی را درباره یکدیگر می گفتند؛ گاهی راست و گاهی هم خلاف واقع، پیامبر اکرم به مردم فرمودند: هیچ کس درباره اصحابم به من چیزی نگوید. دائماً نزد من نیایید و از همدیگر بدگوئی کنید. من مایلم وقتی که میان مردم ظاهر می شوم و به میان اصحاب خود می روم، با سینه ای صاف و پاک و بدون هیچ سابقه بدبینی به میان مسلمانان بروم.(سخنرانی مقام معظم رهبری در نماز جمعه 28/7/68)
ببینیم تا چقدر این رفتار پیامبر (ص) تأثیر مهمی در ایجاد سوء ظن در جامعه دارد.
متاسفانه در جامعه و شهری که زندگی می کنیم چقدر از این رفتار از سوی مسئولین و مردم رعایت می شود، چقدر تا کنون مشاهده کردیم زمانی که فردی به یکی از مسئولین مراجعه می کند و در حال غیبت و بدگویی نسبت به شخص دیگر است، آن مسئول فرد را از خود دور کرده و یا وی را به رعایت تقوا و ترک این معصیت بزرگ دعوت کرده باشد.
می گویند تهمت همانند ذغال است اگر نسوزاند سیاه می کند. بی شک رفتار مسئول و بزرگان در شهرمان می تواند تأثیر به سزایی در تقویت حسن ظن و دعوت به دوستی داشته باشد. و برعکس زمانی که افراد در حال بدگویی هستند بنشینیم و به حرف های او گوش فرا دهیم؛ به نوعی ایشان را تایید می کنیم. اگر در سطح کلان مملکت و کلان تر از آن میان ملتهای مسلمان همدلی و حسن ظن وجود نداشته باشد، می بینیم چیزی را که هم اکنون شاهد آن هستیم و سود آن به جیب استکبار و دنیای غرب می رود.
بگذریم و بی آییم از شهر خودمان شروع کنیم و ابتداء مسئولین و معتمدین شهرستان آنرا آغاز کنند و نگذارند در پناه این معضل و گناه بزرگ شاهد پس رفت شهرمان باشیم. و چه خوب است با نصب تابلویی بزرگ به مراجعه کنندگان گوش زد نمایند که از غیبت، تهمت و بدگوئی نسبت به برادر دینی پرهیز کنید، در غیر اینصورت جوابگو نخواهیم بود. و چقدر خوب و کارایی می تواند داشته باشد.
اسلام با ایجاد نیروی ایمان در قلوب پیروان خود اصل خوش بینی و اعتماد را در میان آنها گسترش داده و سیر اجتماع را به محیط مطلوبی که مملو از اطمینان و آرامش است سوق می دهد، البته اسلام خوش گمانی ساده انگارانه را نمی پذیرد و آنرا فریب خوردن شخص می داند، ولی در جایی که هیچ دلیل آشکاری بر بدگمان شدن به دیگران وجود ندارد، سفارش اسلام خوش بینی و خوش گمانی است.
در روایتی از حضرت علی (ع) هست که می فرمایند:
اعمال برادر دینی ات را بر نیکوترین وجهی تفسیر و توجیه کن، مگر این که دلیلی بر خلاف آن قائم شود و هرگز نسبت به سخنی که از برادر مسلمانت صادر شده گمان بد مبر تا هنگامی که می توانی برای آن توجیهی مناسب و راه صحیح داشته باشی .
اگر بخواهیم در این متن مختصر به فواید و آثار حسن ظن در جامعه بپردازیم شاید نتوان آنطور که انتظار می رود خوب آنرا بیان کرد و از حوصله خوانندگان بدور خواهد بود ولی شاید بهترین توصیه می تواند این باشد که با ترتیب اثر ندادن به سوء ظن ها و اینگونه رفتار، سبک زندگی اجتماعی را تغییر داد و در حوزه اخلاق و معاشرت اصل اولی بر حسن ظن است مگر خلاف آن ثابت شود؛ و راز این استثناء آن است که نهاد جامعه و نهادهای اجتماعی بدون پایبندی و کاربرد این اصل، استوار و پا برجا نمی باشند.
در عرصه های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی تا شخص به یک موقعیت برتر دست پیدا می کند براحتی عده ای سقایت پیشه سریع با دامن زدن به شایعات باعث ایجاد شبه در اذهان شده و مانع رشد جامعه خواهند شد.
متاسفانه این موضوع عقب ماندگی های زیادی را در جامعه مان بوجود خواهد آورد و باعث می شود افراد تلاشگر، مدیر و توانمند و با استعداد از ترس این موضوعات قدم در راه پیشرفت و آبادی نگذاشته و آخر الامر دود آن به چشم خود آن کسانی می رود که با کج فهمی و بی سوادی خود مانع حرکت های مثبت در عرصه های مختلف جامعه می شوند.
ولی سخن اصلی این نوشتار با مسئولان جامعه است و امیدواریم مدیران جامعه با مقابله با این پدیده شوم همصدا شده و به ریشه کنی آن و یا تعدیل آن اقدام نمایند.البته حسن ظن داشتن دارای ابعاد گوناگونی است همچون حسن ظن به خدا، حسن ظن مردم به مسئولان، حسن ظن مسئولان به مردم، حسن ظن مردم به مردم و … که هر کدام به نوبه خود تاثیرات زیادی دارد لیکن مسأله مهم بُعد اجتماعی و فردی آن است که در بعد فردی مومنین باید مطابق آیه 12 سوره حجرات از خود شروع کنند(یا أیُّهَا الّذینَ آمَنوا اجتَنِبوا کَثیراً مِنَ الظّنِّ إنَّ بَعضَ الظَّنِّ إثمٌ) که در این آیه از سوء ظن به عنوان گناه بزرگ یاد شده و از آن پیروی کنند، و در بعد اجتماعی مسئولان با نصب العین قرار دادن آیه 10 سوره حجرات که می فرماید: إنّما المؤمِنونَ إخوَه فَأصلِحوا بَینَ أخَوَیکُم وَ اتَّقُوا ا… لَعَلَّکُم تُرحَمون ؛ در جامعه با پر کردن فضای صمیمیت و دوستی تلاش کنند و وظیفه دستگاه های مسئول در این باره بسیار سنگین است و باید با حرکتی جهادی کوشش کنیم فضا را اصلاح نماییم و اگر مسئولین و با مدیری بدون توجه به این موضوع بار عام داده و اجازه دهد هر کس که به نزد ایشان می رود به این پدیده شوم دامن بزند در گناه وی شریک خواهد بود و این حرکتی است نابخشودنی و اگر در کشوری زندگی می کنیم که رأس آن حاکم دینی و ولی فقیه بوده و مراجع و بزرگان دینی زیادی در قید حیات هستند که جامعه را به سمت رستگاری هدایت می کنند.
که در پایان توجه شما عزیزان را به نهج البلاغه جلب نموده با ذکر این نکته که حضرت می فرمایند:
اگر در زمانی اغلب مردم صالح بودند، و صلاح در جامعه غالب بود و بیشتر مردم آن زمان آدم های خوبی بودند، در چنین زمانی انسان حق ندارد نسبت به اشخاص سوء ظن داشته باشد، … (قصارالحکم ش 114).
و یادمان نرود ما در حکومتی زندگی می کنیم که الگوی رفتار بسیاری از انسانهای آزاده و مجاهد در جهان هستیم و شهری که در آن سکونت داریم بزرگان زیادی را به عالم اسلام تقدیم کرده و بسیاری نیز در قید حیاتند.

آن را که حلال زادگی عادت و خوست
عیب همه مردمان به چشمش نیکوست
معیوب همه عیب کسان می نگرد
از کوزه برون همان تراود که در اوست
ابو سعید ابوالخیر

م.ولایتی