اخلاق نیک ، ویژگی مردم دلنشین
یکی از دغدغه های اصلی رهبر معظم انقلاب (حفظه ا…)، بحث سبک زندگی جامعه اسلامی است که متأسفانه بخاطر هجمه های سنگین دشمنان، با انحراف شدید روبرو شده است. نشریه بیان در این ستون قصد دارد که این مبحث را از منظر دین مبین اسلام مورد بررسی قرار دهد تا همه مان با عمل به آن، به زندگی هایمان طراوت و شادابی، در سایه رضایت حضرت حق تعالی را برگردانیم
باید ها و نباید های امت پیامبر (صلی الله علیه و آله)
حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله) : « بیشترین چیزی که امت من با آن به بهشت در می آیند ، اخلاق نیک و تقوای الهی است.»(1)
معنای خوش اخلاقی
در کتابهای اخلاقی؛ برای حُسن خلق و خوش اخلاقی دو معنا بیان شده است:
1- اتصاف به فضایل اخلاقی و تحصیل مجموعه کمالات و خصلتهای پسندیدهای که انسان در مسیر خودسازی و پرورش نفس، خود را به آنها میآراید.(2)
2- نرمخویى و خوشسخنى و گشادهرویى با دیگران.(3) بنابراین، به کسی خوش اخلاق گفته میشود که با گشادهرویى، زبانی ملایم و برخوردی شاد و محبتآمیز با مردم روبرو میشود، و در هر شرایطی این توانایی را دارد که با خوشرویى برخورد کند. امام صادق(ع) در تعریف خوش اخلاقی میفرماید: «حُسن خلق آن است که برخوردت را نرم کنی، سخنت را پاکیزه گردانی و برادرت را با خوشرویی دیدار نمایی».(4)
البته خوشرفتاری باید به گونهای باشد که وقار و متانت از دست نرود. برای رسیدن به چنین صفاتی لازم است انسان خود را به صفاتی مزیّن کند که از فرد، شخصیّتی متین و باوقار و در عین حال خوش مشرب و دوست داشتنی و محبوب بسازد؛ صفاتی مانند: تواضع، انسان دوستی، صداقت، فداکاری، گذشت، مهربانی، و سایر صفات نیک انسانی.
اهمیت خوش اخلاقی
دین اسلام همواره پیروان خود را به حُسن خلق و نرمخویی و ملایمت در گفتار و رفتار فراخوانده و از درشتی و تندخویی بازداشته است؛ چون این آموزه یکی از مهمترین عوامل قدرت، موفقیت و پیروزی انسان در زندگی است. چنانچه همین، عامل موفقیت پیامبران الهی بویژه پیامبر گرامی اسلام(ص) در جذب قلوب انسانها و گسترش دین بوده است. از آن روی خدای مهربان پیامبران و سفیران خود را از میان انسانهای مهربان و خوش اخلاق برگزیده تا بهتر و آسانتر در قلبها نفوذ کنند و آنان را به سوی معرفت الهی رهنمون باشند. خدای تعالی درباره حضرت محمد مصطفی(ص) که مصداق کامل حُسن خلق است، میفرماید: «وَ إِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظیم»؛(5) و یقیناً تو بر ملکات و سجایاى اخلاقى عظیمى قرار دارى.
بعد در آیهای دیگر فرمود: به همین دلیل هم توانستی در دلها نفوذ کنی و آنان را پیرامون خود گرد آوری و در دعوت خویش موفّق عمل کنی: «فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ».(6)
در زمینه خوش خلقى و برخورد خوب با همه مردم، روایات فراوانى در منابع اسلامى دیده میشود که به حدّ تواتر میرسد، تعبیراتى که در این روایات در برابر این فضیلت اخلاقى آمده است در کمتر مورد دیگرى دیده میشود، این تعبیرات بیانگر نهایت اهتمام اسلام به این مسئله مهم اخلاقى است.(7) که در اینجا به ذکر چند حدیث بسنده میشود:
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «الْاسْلامُ حُسْنُ الْخُلْقِ»؛(8) اسلام همان خوشرویى است. این تعبیر نشان میدهد که عصاره تعلیمات اسلام همان حُسن خلق است.
در حدیثی از حضرت امام على(ع) میخوانیم: «عُنْوَانُ صَحِیفَهِ الْمُؤْمِنِ حُسْنُ خُلُقِه»؛(9) سرلوحه نامه عمل انسان با ایمان، حُسن خلق او است. میدانیم آنچه در عنوان و سرلوحه نامه اعمال قرار میگیرد، بهترین و مهمترین آنها است و به تعبیر دیگر، چیزى است که قدر جامع همه اعمال نیک است و قبل از هر چیز نظرها را به خود متوجّه میسازد.(10)
خلاصه اینکه؛ رابطه با مردم و رعایت اخلاق اجتماعی یکی از مهمترین و گستردهترین عرصههای خودسازی و پرورش تواناییهای انسان است. در این میدان است که انسان میتواند در اثر ارتباط با انسانهای دیگر ارزشهای وجودی سایر مهارتهای حرفهای، علمی، عقلی و مدیریتی خود را بنمایاند و فضایل اخلاقی و کمالات انسانی را در خویش نهادینه کند و همچنین به شکوفایی تواناییهایی دیگران نیز کمک نماید. در عرصه تعامل اجتماعی، حُسن خلق و خوش اخلاق بودن (به معنای دوم)، جایگاه ویژهای دارد، و اولین نمود توانایی شخصیت روحی و معنوی انسان است.
1- پیام پیامبر (ص) ، صفحه 329
2- مکارم شیرازى، ناصر، الأخلاق فى القرآن، ج 3، ص 120
3- نراقى، ملا محمد مهدى، جامع السعادات، ج 1، ص 342
4- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، ج 4، ص 412
5- قلم، 4.
6- آل عمران، 159: «[اى پیامبر!] پس به مهر و رحمتى از سوى خدا با آنان نرمخوى شدى، و اگر درشتخوى و سخت دل بودى از پیرامونت پراکنده میشدند».
7- الأخلاق فى القرآن، ج 3، ص 118.
8- متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، محقق: بکری حیانی، صفوه السقا، ج 3، ص 17، مؤسسه الرساله، بیروت، چاپ پنجم، 1401ق.
9- شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، ص 107
10- الأخلاق فى القرآن، ج 3، ص 118
حجّت الاسلام امیرحسین ظاهری