عظمت مبارزه و شکوه عبادت(ویژه ولادت امام چهارم (ع))

پیشوای چهارم شیعیان حضرت علی بن الحسین (ع) و ملقّب به «سجّاد» و «زین العابدین» در محرّم سال 61 هجری در سرزمین کربلا حضور داشت، ولی به علّت بیماری شدید از جهاد معاف بود که این مطلب خود مصلحت الهی بود تا رشته امامت به وسیله ایشان تداوم یابد. آن حضرت پس از وقایع روز عاشورا به همراه سایر بازماندگان، مأموریِت انتقال پیام این حرکت انقلابی را به عهده داشت. بعد از آن هم در روزگاری که رعب و اختناق عجیبی در جامعه حکم فرما شده و کوچک ترین حرکت از دید جاسوسان اموی پنهان نمی ماند، هر گونه جنبش مسلّحانه محکوم به شکست بود و اجازه قیام را به امام نمی داد. از طرف دیگر میزان فساد عقیدتی و انحطاط اخلاقی امّت و متروک ماندن سنّت ها و ناآگاهی مردم از تکالیف شرعی، ضرورت تبیین اندیشه اسلامی را به صورت صحیح و دور از تحریف برای آن امام همام ناگزیر می ساخت. بنابراین در شرایطی که تصوّر نابودی اساس تشیّع وجود داشت، امام می بایست کار را از صفر شروع کند.
آن حضرت یک سلسله سیاست های فرهنگی و برنامه های تربیتی و مبارزات غیرمستقیم را آغاز کرد و بدون آ ن که حسّاسیّت حکومت را برانگیزد، فعّالیّت هایی را انجام داد که مهم ترین آن ها را می توان در چند بخش خلاصه کرد:
– زنده نگه داشتن یاد و خاطره عاشورا: از آن جا که شهادت امام حسین(ع) و یاران ایشان در افکار عمومی برای بنی امیّه بسیار گران تمام شده و مشروعیّت آنان را زیر سؤال برده بود، برای آن که این فاجعه فراموش نشود، امام با گریه بر شهیدان و زنده نگه داشتن خاطره آنان، مبارزه منفی را به صورت گریه ادامه می داد. جدای از بحث عاطفی، یادآوری مکرّر واقعه کربلا نمی گذاشت که ظلم و جنایت حکومت اموی از ذهن ها از یاد برود.
– برخورد با علمای درباری: یکی از شورانگیزترین بخش های زندگی امامان، برخورد و مبارزه ایشان با سررشته داران ناشایست فکر و فرهنگ جامعه اسلامی عصر خویش یعنی فقیهان، مفسّران، محدّثان، قاریان و قاضیان درباری است. اینان کسانی بودند که اذهان مردم را به سوی قدرت های ستمگر جهت می دادند و آنان را نسبت به وضعی که خلفای اموی و عبّاسی می خواستند در جامه حاکم باشد، عادت داده و مطیع و تسلیم می ساختند. همین مطلب در زندگانی سیاسی امام چهارم هم به چشم می خورد.
– پند و ارشاد امّت: چون امام نمی توانست مفاهیم مورد نظر خود را به صورت آشکار و صریح بیان کند، از شیوه موعظه استفاده می کرد و با تدبیری حکیمانه و بسیار زیرکانه ضمن این که مردم را نصیحت می نمود، آن چه را می خواست در ذهن مردم جا بگیرد به آنان القا می کرد. امام ضمناً مسأله امامت و رهبری جامعه اسلامی توسّط امام معصوم را روشن می ساخت و مسلمانان را از حاکمیّت حاکمان زور و شرک و نفاق آگاه می نمود.
– تبیین معارف اسلامی در قالب دعا و مناجات: با توجّه به شدّت اختناق آن زمان، امام بسیاری از اهداف و مقاصد خود را در قالب دعا و مناجات بیان می کرد. مجموع این دعاها که «صحیفه سجّادیّه» نام دارد و پس از قرآن و نهج البلاغه گرانبهاترین گنجینه حقایق اصیل اسلامی به شمار می رود، تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست؛ بلکه دریای بی کرانی از علوم و معارف است که ضمن آن مسائل اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی را در بر می گیرد.
– نشر احکام و آثار تربیتی و اخلاقی: یکی از ابعاد مبارزه امام چهارم با مظالم و مفاسد زمان خود، انتشار احکام شریعت و تبیین مسائل تربیتی و اخلاقی بود. نمونه ای از این دست تعالیم که به یادگار مانده، مجموعه «رساله حقوق» است که امام طیّ آن، وظایف گوناگون انسان را در پیشگاه خدا، خویشتن و سایرین بیان نموده اند.
– دست گیری از نیازمندان: یکی دیگر از ابعاد درخشان دوران امامت آن حضرت، خدمات اجتماعی ایشان در آن روزگار تاریک است. این خدمات در آن ایّام بحرانی و پرآشوب که درماندگان و تهی دستان در انتظار دست نوازشگری بودند که با لطف و کرم به سوی آنان دراز شود، تا پایان عمر مبارک آن امام ادامه داشت.
– کادرسازی و تأمین نیروی انسانی: شیوه دیگر مبارزه غیرمسقیم امام این بود که ایشان با وجود آن که نیازی به بردگان و کنیزان نداشت، گروه عظیمی از آنان را خریداری می کرد و پس از تعلیمشان به آموزه های دین آزادشان می ساخت. دقّت در این موضوع نشان می دهد که امام از این اقدام نظر تربیتی و انسانی داشته است. اینان پس از آزادی، افرادی تربیت شده و الگو برای دیگران بودند و ارتباط معنوی خود را با امام قطع نمی کردند و به سهم خود سایرین را تحت پوشش تربیتی قرار می دادند.
در مجموع امام چهارم موفّق شد شیعه را در یکی از دوران های سرنوشت ساز حیات خویش به سلامتی عبور دهد و زمینه را برای فعّالیّت های امامان بعدی فراهم سازد.
گروه معارف