امر به معروف و نهی از منکر؛ واجب فراموش شده 17

شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر مانند دیگر واجبات، شرایطی دارد که بدون آن ها امر و نهی واجب نیست. امر به معروف و نهی از منکر علاوه بر دو شرط عمومی تکلیف ( بلوغ و عقل) دارای چهار شرط اختصاصی است:
1- شناخت معروف و منکر
آگاهی از اعمال خوب و بد، واجب، حرام، مستحبّ، مکروه و مباح اوّلین و اساسی ترین شرط امر به معروف و نهی از منکر است. شخص آمر و ناهی باید معروف و منکر را بشناسد تا در انجام وظیفه خود دچار اشتباه نشود. امام صادق(ع) می فرمایند:« آمر به معروف نیازمند به شناخت حلال و حرام است»( مصباح الشریعه، ص 272). در غیر این صورت موظّف نیست که امر و نهی کند؛ بلکه نباید چنین کاری کند، زیرا ممکن است از روی جهل و نادانی امر و نهی کند. بنابراین نهی از منکر کسی که نمی دانیم کارش حرام است یا خیر، واجب بلکه جایز نیست.
2- احتمال تأثیر
کسی که امر به معروف و نهی از منکر می کند باید احتمال تأثیر بدهد و اگر بداند تأثیر ندارد، امر و نهی واجب نیست؛ بلکه گاهی ممکن است نتیجه عکس بدهد و موجب مفاسد و پیامدهای منفی شود. البتّه تلاش برای برطرف کردن موانع تأثیر، موضوعی است که باید مورد توجّه قرار بگیرد و صرف احتمال عدم تأثیر نباید عامل سقوط تکلیف شمرده شود. در این رابطه انتخاب شیوه صحیح امر و نهی و مهارت در انجام آن می تواند به طور چشم گیری تأثیر امر و نهی را افزایش دهد.
3- اصرار بر گناه
در صورتی باید امر به معروف و نهی از منکر کرد که گناهکار بر گناه خود اصرار داشته باشد و تصمیم بر ترک آن نداشته باشد. منظور از اصرار بر گناه اینست که قصد ارتکاب دوباره گناه را داشته باشد؛ هر چند یک بار باشد. پس اگر معلوم گردد یا گمان شود که گنهکار بنای ترک گناه را دارد، امر و نهی واجب نیست.
4- عدم ضرر( نداشتن مفسده)
شرط دیگر امر به معروف و نهی از منکر اینست که امر و نهی سبب ضرر جانی یا آبرویی یا مالی قابل توجّه به خود یا نزدیکان یا دوستان و همراهان نشود. بدین ترتیب اگر دانسته شود و یا احتمال داده شود که امر به معروف و نهی از منکر موجب ضررهای مذکور می گردد، امر و نهی واجب نیست.
لازم به ذکر است که باید اهمّیّت منکر و ضرر مورد توجّه قرار گیرد و هر کدام مهمّ تر و عمل به آن لازم تر بود، مقدّم داشته شود. بنابراین نباید به صرف احتمال ضرر جزئی از برخورد با منکری بزرگ صرف نظر کرد، بلکه تحمّل ضرر لازم و نهی از منکر هم واجب است. همان گونه که امام حسین(ع) فلسفه قیام خود را امر به معروف و نهی از منکر عنوان کردند و جان خود را نیز در این را فدا نمودند و قیام برای انجام این دو فریضه را بر ضرر جانی برای خود و اهل بیت و یاران خود مقدّم داشتند. امیر مؤمنان(ع) می فرمایند: «در برابر دشواری ها و رنج هایی که بر اثر امر به معروف و نهی از منکر به تو می رسد، استقامت داشته باش»(تفسیر صافی، ذیل آیه 17 سوره لقمان).

حسین ناطقی