خورشید سامرّاء(بررسی دوران امامت حضرت حسن عسکری(ع))

خورشید سامرّاء(بررسی دوران امامت حضرت حسن عسکری(ع))

خلفای عبّاسی از هر گونه اعمال محدودیّت و اهرم فشار نسبت به ائمّه اطهار(ع) دریغ نمی کردند. این فشارها در عصر امام جواد، امام هادی و امام عسکری(ع) به اوج خود رسید؛ به قدری که این سه پیشوای معصوم شیعیان با عمر کوتاهی جام شهادت نوشیدند. در این میان، محدودیّت های زمان امام حسن عسکری(ع)- بنابر آن چه خود حضرت در پاسخ به یکی از یارانشان فرمودند- به دو علّت بیشتر بود: یکی این که در زمان ایشان، شیعه به صورت یک قدرت انکارناپذیر درآمده بود و همه مردم می دانستند که این گروه به خلفا معترض بوده و حکومت هیچ یک را مشروع و قانونی نمی داند؛ بلکه معتقد است که امامت در فرزندان امیر مؤمنان علی(ع) باقیست و در آن برهه، شخصیّت ممتاز این خاندان حضرت حسن بن علی عسکری(ع) بود. دیگر آن که بنی عباس طبق روایات فراوان می دانستند که مهدی موعود(عج) که تار و مار کننده تمامی حکومت های خودکامه است، از نسل امام عسکری(ع) خواهد بود. به همین جهت پیوسته مراقب وضع زندگی امام بوده تا بلکه بتوانند فرزند او را به چنگ بیاورند و نابود کنند که البتّه در برابر این شیطنت ها و نقشه های خباثت آمیز دربار، تدابیر امنیّتی بسیار جالبی از امام در تاریخ به یادگار مانده است.
با وجود همه کنترل ها و مراقبت های بی وقفه دستگاه عبّاسی، امام یک سلسله فعّالیّت ها با محتوای مبارزاتی در جهت حفظ اسلام و تقابل با افکار ضدّ اسلامی انجام می داد که می شود آن ها را بدین شرح بیان کرد:
-تبیین اندیشه صحیح اسلامی در قالب جهاد علمی: امام با همان شرایط نامساعد و خفقان، متجاوز از صد شاگرد برجسته و وارسته تربیت کرد که هر کدام به سهم خود در پیشبرد و گسترش معارف اسلامی و ردّ اشکال ها و رفع شبهات دشمنان و مخالفان نقش مؤثّری داشتند. علاوه بر این، گاهی چنان گره های علمی برای مسلمان پیش می آمد که جز شخص امام کسی از عهده باز کردن آن برنمی آمد و ایشان در پرتو علم امامت، بن بست را می شکست و مشکل را مرتفع می ساخت.
-ایجاد شبکه ارتباطاتی با شیعیان: در زمان امام، تشیّع در مناطق مختلف و شهرهای متعدّد از جمله سامرّاء، کوفه، بغداد، قم و نیشابور تمرکز پیدا کرده بود. گستردگی و پراکندگی مراکز تجمّع شیعیان، وجود سازمان ارتباطی منظّمی را که پیوند ایشان را هم با حوزه سکونت امامت و هم با یکدیگر برقرار سازد، ایجاب می کرد. نیاز به چنین سیستمی از زمان امام نهم احساس گردید و به مورد اجرا گذاشته شد و با بازتاب مثبت این سیاست در درون گروه های شیعیان، دو امام دهم و یازدهم هم آن را تعقیب کردند. بر این اساس، امام نمایندگانی از میان چهره های درخشان شیعه برگزیده و در نقاط گوناگون منصوب کرده و از این رهگذر، پیروان خود را زیر نظر داشت. همچنین امام از طریق اعزام پیک ها و نیز از طریق مکاتبه شیعیان را زیر چتر حمایت و هدایت خویش قرار می داد. امام در متن این ارتباطات در موضع «پیشوای فکری و اعتقادی»، «رهبر سیاسی و اجتماعی» و «مربّی و مرشد معنوی» با شیعیان مرتبط بود و این بدان معناست که این شبکه ارتباطی، تشکیلات عظیم تعلیماتی و تبلیغاتی هم بود.
-پشتیبانی مالی از شیعیان: گاهی برخی از یاران امام از تنگناهای معیشتی ناشی از تحریم های اقتصادی حکومت ظالم در محضر امام شِکوه می کردند. امام کریمانه گرفتاری مالی ایشان را برطرف می ساخت و گاه حتّی پیش از آن که اظهار کنند، مشکلشان را مرتفع می کرد! این اقدام مانع از آن می شد که آنان زیر فشارهای مالی، جذب جبهه دشمن شوند.
-فعّالیّت های سرّی سیاسی: به رغم کنترل های شدید و پلیسی عبّاسیان، امام فعّالیّت های سرّی سیاسی را رهبری می کرد که با گزینش شیوه های بسیار ظریف پنهان کاری، اشراف اطّلاعاتی و رعایت اصول حفاظتی از چشم جاسوسان به دور می ماند. نمونه های فراوانی از این دست در اسناد تاریخی موجود می باشد.
-توجیه و تقویت سیاسی خواصّ: از آن جا که عناصر تأثیرگذار شیعی در مقایسه با سایرین در فشار بیشتری بودند، امام به تناسب هر یک را به نحوی دلگرم می ساخت و روحیّه هایشان را بالا می برد تا میزان صبر و استقامت و هوشیاری و بصیرت آنان در مواجهه با تنگدستی ها و تهدیدها فزونی یابد و بتوانند مسؤولیّت بزرگ خود را به خوبی انجام دهند.
-استفاده گسترده از علم غیب: با مطالعه در زندگانی امام چنین به نظر می رسد که ایشان بیش از امامان دیگر، کرامات و اقدامات خارق العاده از خود آشکار ساخته اند. علّت این امر هم جوّ پراختناق در زمان امام هادی(ع) بود؛ به طوری که امکان معرّفی فرزندشان به عامّه شیعیان به عنوان امام بعدی وجود نداشت و این کار حیات امام را در معرض خطر جدّی قرار می داد. از طرفی اعتقاد گروهی به امامت برادر بزرگ امام عسکری(ع) جناب«محمّد بن علی» در این رابطه بی تأثیر نبود. این دو عامل موجب شک و تردید گروهی از شیعیان و دستاویزی برای اغوای مردم از سوی جاهلان و خائنان گردید. در این شرایط امام ناگزیر شد تا برای زدودن شک ها و هدایت گمراهان، پرده های حجاب را کنار زده و از آن سوی جهان ظاهر خبر دهد.
-آماده سازی شیعیان برای دوران غیبت: از آن جا که غایب شدن رهبر هر جمعیّتی یک حادثه غیرطبیعی و نامأنوس است و باور کردن آن و نیز تحمّل سختی های ناشی از آن برای نوع مردم دشوار می باشد، اهل بیت(ع) به تدریج مردم را با این موضوع آشنا ساخته و افکار عمومی را برای پذیرش آن آماده می کردند. این تلاش ها در عصر امام هادی(ع) به صورت محسوس تری به چشم خورد و در زمان امام عسکری(ع) جلوه بیشتری یافت. امام با تأکید بر تولّد حضرت مهدی(عج) ایشان را تنها به یاران بسیار نزدیک و رازدارشان نشان می داد و روز به روز تماس مستقیم خود را از طریق نصب نمایندگان محدودتر می ساخت. این شیوه را امام دوازدهم نیز استمرار داد تا شیعیان را برای دوران غیبت کبری آماده سازد.
درنهایت عبّاسیان که همواره از محبوبیّت و نفوذ معنوی امام در جامعه نگران بودند، وقتی دیدند نقشه هایشان نقش بر آب شده و با وجود تظاهر به دینداری، پایگاه مردمی خویش را از دست داده و زندان و مراقبت و سخت گیریشان نتیجه عکس می دهد و توجّه مردم به امام بیشتر می شود، به همان روش مزدورانه دیرینه یعنی گزینه «حذف فیزیکی» متوسّل شدند و امام را پنهانی توسّط طبیب دربار مسموم ساخته و به شهادت رساندند.

«سلام بر او و بر خاندان پاک او و به امید دیدن دوران ظهور فرزند غایب از نظر او»

حسین ناطقی