امر به معروف و نهی از منکر نظارت همگانی5

از آن جا که در طول مطالب شماره های پیش بیان شد که علّت اصلی تشریع امر به معروف و نهی از منکر، ایجاد آثار مثبت در جامعه  اسلامی و حفظ آن از آفات گوناگون است، مهم ترین پیامدهای منفی و آفات ترک این دو تکلیف الهی هم در بُعد اجتماعی می باشد. اینک به برخی از این آفات می پردازیم:

-شیوع مفاسد اجتماعی و تبدیل منکر به معروف: جامعه یک مجموعه ی به هم پیوسته است و تفکیک و جداسازی در آن میسّر نیست. مجموعه ی رفتارهای اجتماعی افراد، اخلاق عمومی یک جامعه را تشکیل می دهد و رفتار اجتماعی هیچ انسانی را        نمی توان بی تأثیر دانست. رفتارهای اجتماعی نیک، اثرات مثبت  گذاشته و برعکس رفتارهای اجتماعی زشت و زننده، جوّ مسموم و تنفّرآوری را در جامعه به وجود می آورد. بدین جهت ترک امر به معروف و نهی از منکر به تدریج زمینه ی ترک کارهای نیک و انجام کارهای زشت و ناروا را در جامعه پدید می آورد؛ چرا که میل به ارتکاب نافرمانی خداوند و فسادهای گوناگون اخلاقی در سرشت همه ی افراد جود دارد، ولی به علل مختلفی از جمله حیا و علاقه به حفظ احترام و اعتبار در اجتماع عموماً از انجام آن خودداری می کنند. امّا وقتی عدّه ای در جامعه مرتکب رفتارهای ناپسند و مفسده انگیز شدند و کسی هم متعرّض آنان نشد، افراد دیگر جسارت پیدا کرده و رفته رفته به این اعمال فسادآفرین مبادرت خواهند کرد و پس از مدّتی فساد سراسر جامعه ی اسلامی را فرا خواهد گرفت. بدتر از این آن که در صورت ادامه ی این وضعیّت ارزش ها به ضدّ ارزش ها تبدیل خواهد شد و در نتیجه چنین جامعه ای از هدایت و سعادت فاصله ی فراوان گرفته و در گمراهی و تباهی غوطه ور خواهد شد. در روایت تکان دهنده ای از پیامبر اسلام(ص) می خوانیم که فرمودند:«چگونه هستید آن زمانی که زنانتان فاسد و جوانانتان فاسق گردند و شما امر به معروف و نهی از منکر نکنید؟ اصحاب گفتند آیا چنین زمانی می رسد؟ فرمودند: بله و بدتر از آن این که زمانی می رسد که به منکر امر    می کنید و از خوبی نهی می کنید. گفتند آیا چنین چیزی اتفاق می افتد؟ فرمودند: بله و بدتر از آن این که زمانی می رسد که معروف در میان شما به منکر و منکر در میان شما  به معروف تبدیل شود»(بحارالأنوار، ج1).

-تسلّط اشرار: همان طور که در شماره ی قبل مطرح گشت که یکی از آثار پربرکت رواج امر به معروف و نهی از منکر در جامعه  اسلامی، دلگرمی مؤمنان و مستحکم شدن پشتوانه ی اجتماعی اهل ایمان است، زوال آن نیز ذلّت و خواری دین خدا و اهل ایمان را به دنبال خواهد داشت. اگر این واجب بزرگ الهی به فراموشی سپرده شود، به مرور زمان خوبی ها از یاد رفته و بدی ها در جامعه رواج خواهند یافت و بالتّبع اهل گناه و بدان بر امور مسلّط گردیده و انسان های پاک و مؤمن منزوی خواهند شد. امیر مؤمنان(ع) در آخِرین لحظات عمرشان در بستر شهادت همگی مسلمانان را خطاب قرار داده و فرمودند:«امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید که در غیر این صورت خداوند اشرار را حاکم بر امورتان خواهد کرد، سپس برای رفع بلا دعا خواهید کرد امّا مستجاب نخواهد شد»(نهج البلاغه، نامه ی 47).

– نزول عذاب الهی: جامعه ای که در آن به این دو تکلیف عمل نمی شود، رحمت و برکت الهی از آن رخت بربسته و به جایش عذاب و عقوبت الهی دامنگیر آن خواهد شد؛ اگر چه بیشتر افراد آن جامعه اهل نیکی باشند، امّا چون ترک این واجب خود از بزرگ ترین منکَرات است، بنابراین همه ی افراد گرفتار غضب خداوند خواهند شد. هر چیزی که در اجتماع رایج شود و وجه غالب آن جامعه گردد و عدّه ای هم با آن مخالفت نکنند، عذاب الهی تمامی اهل آن  جامعه را فرامی گیرد. همان طور که شتر قوم ثمود را یک نفر سر برید، امّا خداوند همه ی آنان را معذّب کرد زیرا همگی به آن رضایت داده بودند. امام باقر(ع) می فرمایند:«خداوند به شعیب پیامبر وحی کرد که من قوم تو را که صد هزار نفر هستند عذاب می کنم. چهل هزار نفر از افراد بد و شصت هزار نفر از افراد خوب قومت را. شعیب عرض کرد: پروردگارا، این عدّه(چهل هزار نفر) اشرار هستند امّا گناه نیکان چیست؟ خداوند متعال به او وحی کرد: نیکان امّت تو در مقابل اهل معصیت و اشرار سستی کردند و به خاطر خشم من با آن ها غضب آلود برخورد نکردند»(تفسیر صافی، ج1). نکته ای که در این جا نباید مورد غفلت قرار گیرد این است که نه تنها برکات معنوی که حتّی     نعمت های دنیوی و برکات مادّی هم در نتیجه ی ترک امر به معروف و نهی از منکر لطمه خواهند خورد. ترک نهی از منکر اشرار را به گونه ای بر کارهای جامعه مسلّط می سازد که بر ارزاق عمومی چیره می شوند و از آن به نفع خود بهره برداری    می کنند. امام صادق(ع) فرموده اند:«هر گناهی که در جامعه رواج پیدا کند و بر آن معصیت اعتراضی صورت نگیرد، اوّلین چیزی که خداوند آنان را بدان عقاب می کند، این است که ارزاق و روزی هایشان را کم می کند»(بحارالأنوار،ج100).

از مجموع آیات و روایاتی که پیرامون ترک دو فریضه ی امر به معروف و نهی از منکر در دو شماره ی اخیر بدان ها اشاره گردید –که البتّه تعداد کمی از بسیار بود- چنین استنباط می شود که در مورد مذمّت تسامح در هیچ دستور الهی همچون این دو تکلیف سفارش نشده است. اگر به تواریخ و حکایات پیشینیان نگاهی بیاندازیم و در بلاها و عقوباتی که به ایشان رسیده تأمّل نماییم و آن گاه با زمان خود مقایسه کنیم درمی یابیم که آن چه در عصر ما واقع می شود از مبتلا شدن مردم به آفات زمینی و آسمانی، امراض و بیماری ها، قحطی و خشکسالی، کم شدن آب و ریزش باران رحمت الهی ، غلبه یافتن ستمکاران، قتل و غارت و زلزله و امثال این ها سببش چیزی نیست جز ترک امر به معروف و نهی از منکر. راستی چرا با وجود این همه اهمیّت و اولویّت و آثار فراوانی که اسلام برای این دو واجب قائل شده است، همیشه شاهد کمرنگی و مظلومیّت آن دو در صحنه ی جامعه بوده ایم؟ این مطلب حتماً بی علّت نیست و باید عوامل و ریشه های اصلی را مورد تحلیل قرار دهیم تا با شناخت آن ها زمینه ی از بین بردنشان فراهم گردد. إن شاء ا… در شماره ی بعد به همین موضوع یعنی «علل ترک امر به معروف و نهی از منکر» خواهیم پرداخت.

حسین ناطقی