پیشوای صادق
امام ششم شیعیان حضرت جعفربن محمّد الصّادق(ع) در فضایی خفقان بار و دشوار بودکه بار امانت الهی امامت را بر دوش گرفت.از سویی فقر و جنگ و بیماری،کشورهای اسلامی را در بر گرفته بود و از سویی دیگر با روی سرکار آمدن عبّاسیان،فشارهای مالی و تحریم های سخت اقصادی و موج کشتار و شکنجه ای که دژخیمان حاکم به راه انداخته بودند، جان مردم را به لب رسانده بود.مسلّم است که در چنین اوضاعی پرورش اخلاق و معنویّت درشمار محالات می نمود.البتّه به لحاظ علمی و فرهنگی،عصر امام صادق(ع)منحصر به فرد بوده است؛زیرا آن دوره،دوره ی تزلزل حکومت بنی امیّه و فزونی قدرت بنی عبّاس بود و کشمکش و مبارزه ی این دو با یکدیگر موجب شده بود تا آزادی نسبی برای شخص امام به وجود آمده و فرصت بسیار خوبی برای فعالیّت های علمی و فرهنگی پیش آید.نکته ای که ذکر آن لازم می باشد آنست که برخلاف تصوّر عمومی حرکت امام هم در زمینه های علمی و هم در ابعاد دیگر،جنبه ی سیاسی و مبارزاتی داشته که متأسّفانه بر بسیاری از گویندگان و نویسندگان پوشیده مانده است و نمودارهای مهم و برجسته ی آن را می توان در سه بخش خلاصه کرد:
1-تبیین و تبلیغ مسأله ی امامت:امام صادق(ع) نیز همانند سایر امامان شیعه،بیت برجسته ی دعوتش را موضوع امامت تشکیل می داد.امام در هنگام اشاعه ی این مطلب خود را در مرحله ای می دید که می بایست به طور مستقیم و صریح،حکّام مستبد زمان را نفی کند و خویش را صاحب حقّ واقعی امامت به مردم معرّفی نماید.امام در مواردی به این بسنده نمی کند که امامت را تنها برای خود اثبات کند،بلکه همراه نام خود نام امامان به حقّ و پیشین خود را نیز یاد می کند و سلسله ی اهل بیت را جدایی ناپذیر مطرح ساخته و از این طریق نسب خود را به پیامبر بزرگوار اسلام(ص) متّصل می سازد.
2-تبلیغ و بیان احکام دین به شیوه ی فقه شیعی: این موضوع تا آن جا روشن بوده که فقه شیعه «فقه جعفری» نام گرفته است و همه ی مورّخان براین سخن هم داستان اند که امام وسیع ترین یا یکی از وسیع ترین حوزه های علمی و فقهی زمان خود را دارا بوده است.در این میان چیزی که کم تر مورد توجّه قرار گرفته مفهوم سیاسی و متعرّضانه ی این عمل است.باید دانست که دستگاه خلافت در اسلام از جهتی با دستگاه های دیگر حکومتی متفاوت است که خلافت فقط یک تشکیلات سیاسی صرف نیست،بلکه خلیفه به جز سیاست عهده دار امور دینی و پشوای مذهبی مردم هم هست.بدین خاطر پس از نخستین سلسله ی خلفا( یعنی از زمان معاویه به بعد) زمامداران درصدد برآمدند که کمبود یا گاه نبود آگاهی های دینی خود را به وسیله ی رجال دینیِ درباری وابسته به خود تأمین کنند. این به اصطلاح فقها،مفسّران و محدّثانِ مزدور به دستگاه های حکومتی به آسانی احکام دین را به اقتضای مصالح تغییر داده و با جعل حدیث و تفسیر به رأی و شیوه های بدعت آمیز،حکم خدا را در برابر بهای ناچیزی تحریف می ساختند.در نقطه ی مقابل، جریان اصیل و امینی بود که هیچ مصلحتی را بر تبیین درست احکام الهی مقدّم نمی ساخت.جلسات در س امام صادق(ع) در زمان خود مصداق این جریان بود.امام با این حرکت،دو هدف را دنبال می کرد:نخست اثبات عدم
صلاحیّـت و بی نصیبی دستگاه حکومت از
آگاهی های دینی و دیگرمشخّص ساختن موارد تحریف.درواقع،امام با گستردن بساط علمی و بیان فقه و تفسیر و معارف اسلامی و گردآوری خیل بسیاری از مشتاقان دانش دین در پیرامون
خود،حکومت را از بُعد مذهبی اش تهی می ساخت.
3-وجود تشکیلات پنهان:امام صادق(ع) توانسته بود به کمک تلاش های دامنه دار خود و پدرانش امام سجاد و امام باقر(علیهما السّلام) عدّ ه ای مؤمن،مکتبی،انقلابی،فداکار و آماده ی برای خطرپذیری در سراسر عالم اسلام درست کند.این تربیت یافتگانِ مستقیم و غیر مستقیم امام که شبکه ی گسترده ی تبلیغاتی در حجاز،عراق،شام،ری،اصفهان،خراسان،مصر،مراکش و همه ی مناطق مسلمان نشین دیگر تشکیل داده بودند،اندیشه ی خالص شیعی یعنی–لزوم پیروی از امام به مثابه ی پیشوای فکری و نیز رهبر سیاسی-را با استفاده از شیوه های تقیّه آمیز در بین مردم منتشر می کردند و تدریجاً بر جمع خود می افزودند.در این میان شیعه بر کسی اطلاق نمی شد که فقط محبّت خاندان پیامبر اسلام(ص) را در دل داشته باشد یا صرفاً به حقّانیّت و صدق دعوتشان معتقد باشد که شیعه بودن یک شرط اساسی و حتمی داشت و آن عبارت بود از:پیوستگی فکری و عملی با امام و شرکت در فعّالیّت هایی که به ابتکار و راهبری ایشان در جهت بازپس گیری حقّ غصب شده در سطوح فکری،سیاسی و اَحیاناً نظامی انجام می گرفت.پیوستگی ای که در ادبیّات تشیّع «ولایت» نامیده می شود و به برکت اصول تاکتیکی و روش های حکیمانه و جانفشانی های امامان و نیز یاران جان برکفشان پابرجا ماند و تا امروز نیز استمرار دارد.
«اللّهم صلّ علی محمّد و اهل بیته الطّاهرین و شیعتهم المنتجبین».
حسین ناطقی