مسجد طراز اسلامی 5

قال النَّبی – صلی الله علیه و آله – : لا صَلاهَ لِجارِ الْمَسْجِدِ اِلّا فِی الْمَسْجِدِ.

پیامبر اکرم – صلی الله علیه و آله – فرمود: برای همسایه مسجد نماز نیست، مگر این که در مسجد نماز بخواند.

«وسائل الشیعه، ج 3، ص 478»

 مسجد، پایگاه وحدت اجتماعی

 مسجد، محل گردهمایی مسلمانان و تجلی گاه پرشکوه انسجام و یک پارچگی ملت مسلمان است. مسجد، حافظ سلامت دین و جامعه است .با حضور در مسجد، نمایش وحدت و همدلی نمازگزاران، بقای اسلام را تضمین می کند. حضور نمازگزاران در مسجد، امید دشمنان اسلام را به ناامیدی و یاس تبدیل خواهد کرد.توجه به این نکته ضروری است که وحدت اجتماعی، عنصری اساسی برای سلامت و بقای اصل و اساس هر جامعه ای است.لذا مسجد به عنوان یک پایگاه مستحکم مردمی، در تحکیم وحدت،این عنصر اساسی، نقشی بسیار بزرگی ایفا می کند. افراد مختلف، زن و مرد، بزرگ و کوچک، صاحبان افکار و سلیقه های مختلف، همه در یک جا گرد هم می آیند. همدل و همسو و دوش به دوش یکدیگر می ایستند. بر پایه چنین ترسیمی از مسجد است که خداوند متعال، پیامبر خویش را از نمازگزاردن و حتی حضور در مسجدی که وحدت جامعه اسلامی را دچار آسیب کند، نهی می نماید. آن حضرت نیز نه تنها در چنین مسجدی حضور نیافتند، بلکه جمعی را فرمان دادند تا آن را به آتش کشند. حتی بنابر نقلی، زمین آن مسجد به مزبله دان تبدیل شد. شواهدی نشان می دهد که پاره ای از مقررات نماز جماعت، هم چون تأکید بر منظم بودن صف ها و اتصال شانه های نمازگزاران، نهی از این که نمازگزار تنها در یک صف بایستد و یا موقع اذان از مسجد، خارج شود و … بدین منظور تشریع شده تا هم وحدت و هماهنگی مسلمانان بیشتر شود و هم بهتر به نمایش گذاشته شود. ازاین رو می توان گفت: مسجد هر قدر وحدت و یکپارچگی مسلمانان را پایدارتر کند و قشرهای بیشتری از جامعه را در برگیرد، به مسجد تراز اسلامی نزدیک تر است. حضور پیروان مذاهب گوناگون در یک مسجد نیز نشانگر آن است که اختلاف های عقیدتی و مذهبی نتوانسته صف واحد مسلمانان را دچار تفرقه و پراکندگی کند. پس مسجد طراز اسلامی در مناطقی که پیروان مذاهب گوناگون زندگی می کنند، مسجدی است که همگان با وجود اختلاف های مذهبی، دوش به دوش هم در آن نماز بگزارند. از نظر امام صادق(ع) کسی که در صف اول نماز جماعت برادران اهل سنت حضور یابد و در صف اول بایستد، هم چون کسی است که شمشیر خویش را از نیام برکشیده و آماده نبرد در راه خداست. راز این سخن امام(ع) روشن است. در حقیقت نمایش وحدت و همدلی مسلمانان، همان آرمان رسول خداست و ارزش آن کمتر از جنگیدن با دشمنان دین خدا نیست. پس مسجد طراز اسلامی در زمینه وحدت، مسجدی است که اتحاد و یکپارچگی جامعه اسلامی را استوار کند. نمازگزاران آن به راستی همدل و با صفا بوده، از کینه ها و کدورت ها به دور باشند و هم دلی و اتحاد خود را به دشمنان آشکار و نهان جامعه اسلامی نشان دهند.

الگوی مساجد صدر اسلام در فتاواى فقها و روایات حضرات معصومان(ع)

در ادامه بحث به نمونه هایى از اظهارات بزرگان در مورد مسجد اشاره خواهد شد:

 1. شیخ طوسى(ره) در «النهایه» می نویسد: «پسندیده و مستحب است که مساجد بلند ساخته نشود، بلکه حد متوسطى از ارتفاع داشته باشند و مستحب است که سایبان و سقف نداشته باشد، و جایز نیست آویختن اشیای زینتى و تزیین مسجد و طلاکارى آن یا قرار دادن عکس ها و تصویرها در آن؛ و جایز نیست که آن را داراى برج و بارو یا بالکن بسازند، بلکه باید بدون این موارد ساخته شود، و جایز نیست که مناره را در وسط مسجد بسازند، بلکه در صورت ساخت باید با دیوار مسجد ساخته شود و جایز نیست که از دیوار مسجد بلندتر باشد در هر حال.»

2. مرحوم محقق حلى می نویسد: «مستحب است که مساجد بدون سقف باشند (روباز) و حرام است تزئین مسجد و نقاشى و آویختن تصاویر در آن مکروه است. مرتفع ساختن آن و برج و بارو قرار دادن و محراب هاى خاص در داخل آن ساختن.»

 3. مرحوم علامه حلى اظهار می دارد: «مستحب است ساختن مسجد بدون سقف. و حرام است تزئین و تصویر آن با نقش ها و عکس ها و مکروه است مرتفع ساختن و برج و بارو قرار دادن و محراب ساختن در دیوار مسجد.» برای تأیید این دیدگا ه ها به برخى روایات که به صراحت به این مسئله پرداخته اند توجه می کنیم:

 الف) «پیامبر(ص) در حجه الوداع فرمود: به درستى که از علائم و شرایط نزدیکى قیامت از بین بردن ارزش نماز، پیروى از شهوات، آرزوهاى نفسانى و رفتن به سوى آن، بزرگ شمردن ثروت و فروش دین به دنیاست. پس در این هنگام قلب مؤمن مثل نمکى در آب، ذوب می شود به خاطر منکراتى که می بیند و توان تغییر آن را ندارد. سپس فرمود: در این هنگام منکر تبدیل به معروف شده و معروف منکر شمرده می شود و خائن امین شمرده شده و امین خیانت کار قلمداد می شود، دروغگو تأیید شده و راستگو تکذیب می شود. سپس فرمود: در این هنگام مسجد، تزئین می شود همان گونه که معابد یهود و نصارى تزئین می شود و قرآن ها به زیور آراسته می شود و مناره ها طولانى و مرتفع می شوند و صفوف نمازگزاران زیاد شده ولى قلب هاشان با هم خشمگین و حرف ها و آرای شان با هم درگیر و مختلف است. در این هنگام ثروتمندان برای تفریح و متوسطین براى تجارت و فقراء براى ریا و حرف دیگران حج را به جاى می آوردند. و همه اینها وقتى پیش می آید که محرمات خدا هتک شده و گناه ها به انجام رسد و افراد شرور بر نیکان جامعه مسلط شوند و دروغ شایع شود و احتیاج محتاجان علنى شود و فقر همگانى شده و مباهات و فخرفروشى در بین مردم پیدا شود و نیکو شمارند آلات لهو رایج را؛ و امر به معروف و نهى از منکر ناپسند شمرده شود. پس این جامعه و افراد در ملکوت آسمان ها به عنوان پلیدهاى نجس خوانده می شوند.»

 ب) در روایتى دیگر از قول پیامبر گرامى(ص) می خوانیم: «چگونه خواهى بود اى «عوف» زمانى که دین اسلام به هفتاد و سه فرقه تقسیم شده که یکى از ایشان اهل نجات و بهشتی و بقیه در آتش عذاب الهى باشند؟ گفتم چه زمانى خواهد بود اى فرستاده خدا؟ فرمود: وقتى که فراوان شوند پلیس ها و نگهبانان و به سلطنت رسند کنیزان و زیبا رویان بر منبرها نشینند و قرآن با نواى لهوى خوانده شود و مساجد تزئین شده و منبرها مرتفع شود.» به هر حال این مطلب براى محققان علوم اسلامى روشن است که در شریعت اسلام و در مسایل عبادى آن، روح بی توجهى به زخارف دنیایى و زینت هاى هوس آلوده و دورى گزیدن از آنها کاملاً جریان دارد و هرگز مناسبتى میان احکام اسلام و بازی هاى متجملانه و بزک سازی ها نیست. اسلام با هنر و ذوق هنرى نقاش و حجار و… مخالفتى ندارد، ولى در دایره مسائل عبادى به این امور میدان نمی دهد. هنر در زندگى بشر نقش آفرین است و ارزش های فراوان دارد، ولى هنر در عبادت از نوع هنرهاى ظاهرى نیست. آرایش دل و روح انسانی ابزار وسایلى دیگر می طلبد که بر هنرمندان حقیقى و صاحبان ذوق پوشیده نیست. هنرهای ظاهرى و بیرونى جایگاه بروز و ظهورش در امور مادى و بیرونى است و تنها دریچه ای براى نظر به هنر درونى و معنوى می تواند باشد و بس. البته مسجد تراز اسلامی مسجدی است که از زیبایی ظاهری و معماری اسلامی برخوردار باشد. مسجد در طول تاریخ اسلام همواره محل تجلى هنرهاى هنرمندان اسلامى بوده و نمودارى از هنر معمارى و کاشی کارى و نقاشى و خطاطى و گچ برى و آیینه کارى و منبت کارى و صنایع دستى و دیگر انواع هنرها که در محراب ها و مناره ها و گنبدها و منبرها و قندیل ها و فرش ها و پرده ها و ظروف و شمعدانى ها به کار رفته است، هست و صحیح است اگر گفته شود که مسجد نمایشگاه هنرهاى اسلامى است. چنین مسجدی که بسیاری از اماکن مردم مسلمان باید ایجاد و در دسترسی مؤمنان به آن باید آسان و میسر باشد.

علی محمد اسدی

مسئول کانون معین شهرستان گلپایگان